W dniu 19 kwietnia 2011 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący konstytucyjności zasad wyciągania konsekwencji za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego przez osoby wykonujące zawody prawnicze, które posiadają własne sądownictwo dyscyplinarne. Trybunał uznał niekonstytucyjność kwestionowanych regulacji.
Sąd dyscyplinarny musi mieć zapewnioną możliwość dostosowania kary do stopnia zawinienia. Tego wymogu art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy lustracyjnej z 2006 r. nie spełnia, dlatego jest niezgodny z konstytucją, orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 kwietnia 2011 roku.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (dalej: ustawa lustracyjna z 2006 r.) w zakresie, w jakim dotyczy sędziów, jest niezgodny z art. 2 konstytucji i nie jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
W zakresie, w jakim dotyczy pozostałych zawodów, o których mowa w art. 21f ust. 1 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. Ponadto TK orzekł, że art. 66 ustawy lustracyjnej z 2006 r. w części obejmującej zwrot: "z wyjątkiem art. 30", w zakresie, w jakim dotyczy sędziów, jest zgodny z art. 2 konstytucji i nie jest niezgodny z art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, W zakresie, w jakim dotyczy prokuratorów i adwokatów jest zgodny z art. 2 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji. W pozostałym zakresie TK umorzył postępowanie z uwagi na niedopuszczalność orzekania (link do całości sentencji pod komunikatem).
Sądy dyscyplinarne pozbawione możliwości różnicowania kary orzekanej wobec „kłamcy lustracyjnego”
Art. 21f ust. 2 ustawy lustracyjnej z 2006 r. stanowił, że za złożenie przez sędziów, prokuratorów, radców i starszych radców Prokuratorii Generalnej, adwokatów, radców prawnych, notariuszy i komorników niezgodnych z prawdą oświadczeń lustracyjnych sąd dyscyplinarny orzeka karę złożenia z urzędu lub inną przewidzianą w odpowiednich ustawach karę dyscyplinarną skutkującą pozbawieniem pełnionej funkcji publicznej. Przepis ten pozbawiał sądy dyscyplinarne możliwości różnicowania kary orzekanej wobec kłamcy lustracyjnego i to zarówno, jeśli chodzi o rodzaj kary jak i czas jej trwania. Orzekana kara była bezwzględnie oznaczona, zaś kwestionowany przepis wyłączał możliwość miarkowania jej dolegliwości.
W dotychczasowym orzecznictwie (sprawy o sygn. K 24/98 i K 2/07) TK jednoznacznie wskazywał, że sąd dyscyplinarny musi mieć zapewnioną możliwość dostosowania kary do stopnia zawinienia, a to z kolei wymaga zróżnicowania przez ustawodawcę sankcji dyscyplinarnej. Tego wymogu art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy lustracyjnej z 2006 r. nie spełniał, stąd orzeczenie jego niekonstytucyjności było konieczne. Przesądził o tym nie tylko bezwzględny charakter sankcji dyscyplinarnej, ale również jej surowość. Kara pozbawienia pełnionej funkcji publicznej jest karą najbardziej dolegliwą ze wszystkich możliwych kar dyscyplinarnych. Orzekając ją sąd dyscyplinarny nie ma możliwości uwzględnienia tego, że współdziałanie z komunistycznymi organami bezpieczeństwa państwa mogło być podejmowane z różnych powodów i mieć różny stopień intensywności. Różny był również stopień zawinienia osób współdziałających z aparatem komunistycznym oraz stopień społecznej szkodliwości ich czynów.
Różne mogły być motywy, które skłoniły osobę lustrowaną do złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego. TK uznał, że w wypadku kłamcy lustracyjnego konieczne jest zapewnienie sądom dyscyplinarnym możliwości miarkowania kary w zależności od rodzaju popełnionego deliktu dyscyplinarnego, postawy sprawcy, prognozy jego zachowania w przyszłości itd. Z tego względu stwierdził, że art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy lustracyjnej z 2006 r. narusza art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji w zakresie odnoszącym się do wszystkich wymienionych wyżej zawodów poza zawodem sędziego. Ten ostatni zawód nie jest objęty wolnością wykonywania zawodu, stąd w odniesieniu do niego art. 65 ust. 1 konstytucji jest wzorcem nieadekwatnym.
Naruszenie zasady przyzwoitej legislacji
TK orzekł również, że art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy lustracyjnej z 2006 r. narusza zasadę przyzwoitej legislacji (art. 2 konstytucji). Ustawodawca stworzył pozór możliwości wyboru przez sąd dyscyplinarny kary, choć w rzeczywistości możliwości takiej nie ma. Przepis ten, wbrew temu, co wydaje się sugerować jego treść, przewiduje bowiem tylko jeden rodzaj kary dyscyplinarnej, a mianowicie karę skutkującą pozbawieniem pełnionej funkcji publicznej. Naruszeniem zasady przyzwoitej legislacji jest również nadmierna określoność sankcji w tym przepisie, wyrażająca się w nadaniu jej charakteru bezwzględnie oznaczonego.
Skutki orzeczenia lustracyjnego powinny pozostawać w gestii ustawodawcy
Ponadto TK uznał, że określenie skutków orzeczenia lustracyjnego pozostaje w gestii ustawodawcy i jest konsekwencją przyjętej przez niego polityki rozliczeń z przeszłością. Zarówno wybór określonej wizji lustracji, jak i wybór zachowań podlegających penalizacji to wybory natury politycznej, choć oczywiście muszą uwzględniać wynikające z art. 31 ust. 3 konstytucji wymogi dotyczące warunków ograniczania konstytucyjnych praw i wolności jednostki. W Polsce przyjmowana przez ustawodawcę wizja lustracji zmieniała się w czasie, a wraz z nią zmianie podlegały skutki orzeczeń lustracyjnych. Odmienne ich określenie w ustawie lustracyjnej z 1997 r. i ustawie lustracyjnej z 2006 r. nie mogło przesądzić o niekonstytucyjności art. 66 tej ostatniej ustawy.
Skutkiem stwierdzenia niekonstytucyjności art. 21f ust. 2 zdania pierwszego ustawy lustracyjnej z 2006 r. jest stworzenie sądowi dyscyplinarnemu możliwości wyboru sankcji dyscyplinarnej wobec osoby, która złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne. Z dniem wejścia w życie wyroku TK sądy dyscyplinarne będą zobowiązane do niuansowania odpowiedzialności tych osób oraz stosowania sankcji adekwatnych do stopnia ich winy i okoliczności konkretnego wypadku. W miejsce regulacji szczególnej zawartej w art. 21f ust. 2 zdanie pierwsze ustawy lustracyjnej z 2006 r. sądy powinny stosować regulację ogólną wynikającą z odpowiednich przepisów dyscyplinarnych. Dopuszczają one możliwość orzekania sankcji dyscyplinarnej w różnym stopniu dolegliwej.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Mirosław Granat, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski. Zdanie odrębne zgłosiła sędzia TK Teresa Liszcz.
Wyrok TK z dnia 19 kwietnia 2011 roku K 19/08
Źródło:TK
Zobacz także: