Rzecznik Praw Obywatelskich skierowała wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie dotyczące świadczenia socjalnego funkcjonariuszy celnych. Chodzi o jeden przejazd pociągiem w roku na koszt urzędu celnego, który przysługuje tylko przy przejeździe pociągiem Inter Regio.
RPO wniosła o stwierdzenie niezgodności § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lutego 010 r. w sprawie świadczeń socjalnych funkcjonariuszy celnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 33, poz. 177) w części zawierającej słowa „Inter Regio" z art. 135 ust. 22 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 168, poz. 1323 ze zm.) oraz z art. 32 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.
Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymała liczne skargi funkcjonariuszy celnych dotyczące świadczenia socjalnego w postaci przejazdu raz w roku pociągiem na koszt urzędu. Zastrzeżenia skarżących budzi to, że świadczenie powyższe przysługuje wyłącznie wówczas, gdy przejazd odbywa się pociągami Inter Regio. Przejazd środkami transportu innych przewoźników kolejowych nie stanowi natomiast podstawy do wypłaty tego świadczenia.
Jeden przejazd w roku dla funkcjonariusza i jego rodziny
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich skargi funkcjonariuszy celnych mają usprawiedliwione podstawy. Funkcjonariuszowi celnemu i członkom rodziny funkcjonariusza przysługuje (zgodnie z rozporządzeniem), na jego wniosek, raz w roku kalendarzowym świadczenie w postaci przejazdu w klasie drugiej pociągu Inter Regio na koszt urzędu, w którym funkcjonariusz pełni służbę, do jednej z wybranych przez siebie miejscowości i z powrotem. W razie niewykorzystania tego świadczenia, funkcjonariuszowi i członkom rodziny funkcjonariusza przysługuje świadczenie w postaci zryczałtowanego równoważnika pieniężnego. Rozliczenia świadczenia dokonuje się zaś na podstawie przedstawionych biletów za przejazd, z uwzględnieniem posiadanych przez funkcjonariusza i członków rodziny funkcjonariusza uprawnień do przejazdów ulgowych. Z kolei zryczałtowany równoważnik pieniężny ustala się w wysokości odpowiadającej najniższej cenie biletu za przejazd w drugiej klasie pociągu Inter Regio na długości 800 km, z uwzględnieniem posiadanych przez funkcjonariusza i członków rodziny funkcjonariusza uprawnień do przejazdów ulgowych, ustalanej według ceny biletów obowiązującej w dniu wypłaty tego równoważnika, nie później jednak niż w dniu wygaśnięcia prawa do przejazdu przysługującego za dany rok kalendarzowy.
Wskazanie konkretnego przewoźnika kolejowego
W związku z upoważnieniem ustawowym powstaje uzasadniona wątpliwość, czy w jego granicach mieści się wskazywanie przez normodawcę konkretnego przewoźnika kolejowego, którego usługi przewozowe uprawniają do skorzystania ze świadczenia. Przewozy kolejowe osób pociągami Inter Regio prowadzą tylko „Przewozy Regionalne" sp. z o. o. Oznacza to, że jeśli funkcjonariusz celny i członek jego rodziny skorzysta z usług innego przewoźnika kolejowego, nie otrzyma świadczenia określonego przepisem § 3 ust. 1 rozporządzenia, lecz co najwyżej może ubiegać się o zryczałtowany równoważnik pieniężny.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich § 3 ust. 1 rozporządzenia w zakwestionowanym zakresie został wydany z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego. Art. 135 ust. 1 ustawy o Służbie Celnej uprawniał Radę Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, podmiotów uprawnionych do wypłaty świadczeń socjalnych, rodzaju i zakresu tych świadczeń, sposobu ich obliczania i wysokości, terminu rozliczeń oraz wypłaty, z uwzględnieniem prawidłowości wypłacanych świadczeń oraz warunków korzystania z tych świadczeń. W wykonaniu tego upoważnienia podmiot upoważniony określił w § 3 ust. 1 rozporządzenia rodzaj świadczenia nadając mu postać przejazdu raz w roku w klasie drugiej pociągu. Jednakże organ wydający rozporządzenie nie poprzestał na tym, gdyż wskazał również, iż musi to być przejazd realizowany w pociągach Inter Regio, a więc w istocie musi to być przejazd realizowany przez ściśle określonego przewoźnika, tj. „Przewozy Regionalne" sp. z o. o. W tej części - w ocenie Rzecznika – podmiot wydający akt wykonawczy nie posiadał jednak upoważnienia ustawowego
Wskazanie przewoźnika wykracza poza dozwolony zakres regulacji
W ocenie RPO wskazanie konkretnego przewoźnika wykracza poza przekazaną do uregulowania w rozporządzeniu materię rodzaju świadczenia. Regulacja w tym zakresie nie pozostaje w w uchwytnym związku z przekazaną do unormowania w rozporządzeniu materią sposobu obliczania świadczenia, jego wysokości, terminu rozliczeń oraz wypłaty. Nie ma również związku z zawartym w art. 135 ust. 1 in fine ustawy o Służbie Celnej obowiązkiem uwzględnienia przez organ wydający rozporządzenie prawidłowości wypłacanych świadczeń oraz warunkami korzystania ze świadczeń.
Rozporządzenie musi być wydane na podstawie wyraźnego upoważnienia
Rzecznik przypomina, iż rozporządzenie musi być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia ustawy w zakresie określonym w upoważnieniu. Musi ono ponadto być wydane w granicach udzielonego przez ustawodawcę upoważnienia, w celu wykonania ustawy. Nie może także być sprzeczne z normami Konstytucji, aktem ustawodawczym, na podstawie którego zostało wydane, a także ze wszystkimi obowiązującymi aktami ustawodawczymi, które w sposób bezpośredni regulują materie będące przedmiotem rozporządzenia.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnośnie rozporządzeń
Zgodnie z wyrokiem TK z dnia 31 maja 2010 r. (sygn. Akt U 4/09, OTK z 2010 r., Nr 4/A, poz. 36) „(...) brak stanowiska ustawodawcy w danej sprawie, przejawiający się w braku lub choćby tylko nieprecyzyjności upoważnienia, musi być interpretowany jako nieudzielenie kompetencji normodawczej w danym zakresie. Oznacza to, że rozporządzenie -jako wydane na podstawie ściśle określonego upoważnienia ustawowego - nie może dowolnie modyfikować ani uzupełniać upoważnienia. Odstępstwa od treści upoważnienia nie mogą być usprawiedliwione względami praktycznymi ani potrzebami związanymi z rozstrzyganiem konkretnych problemów prawnych. Rozporządzenie nie jest bowiem aktem normatywnym samoistnym, lecz jego zadaniem jest wykonywanie ustawy, nie zaś jej modyfikowanie, uzupełnianie czy powtarzanie jej postanowień."
Nie ma upoważnienia do wskazania konkretnego przewoźnika
W ocenie RPO żaden ze składników upoważnienia ustawowego nie zawierał umocowania do wskazania przewoźnika kolejowego, którego bilety będą honorowane w trakcie realizacji rodzajowo określonego prawa do świadczenia w postaci przejazdu w drugiej klasie pociągu. W tym zakresie rozporządzenie jest więc niezgodne z art. 135 ust. 2 ustawy o Służbie Celnej, a tym samym narusza również art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Nie zostało ono bowiem wydane w granicach udzielonego upoważnienia, w rezultacie nie służy więc wykonaniu ustawy.
Zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich przepisowi § 3 ust. 1 rozporządzenia w zakwestionowanym zakresie należy postawić również zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa, (art. 32 Konstytucji RP). Z zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji RP wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotów prawa w obrębie określonej kategorii. Wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być traktowane równo, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących.
Dyskryminacja beneficjentów świadczenia socjalnego
Zróżnicowanie musi mieć przede wszystkim charakter relewantny, a więc pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma prawna oraz musi służyć realizacji tego celu i treści. Zróżnicowania nie wolno więc dokonywać na podstawie dowolnie ustalonego kryterium.
Tymczasem w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich zróżnicowanie w niniejszej sprawie zostało wprowadzone na podstawie całkowicie dowolnego kryterium, tj. kryterium nazwy handlowej segmentu kolejowych usług przewozów pasażerskich realizowanych przez jednego z przewoźników. Ewentualna zmiana owej nazwy handlowej przez tego przewoźnika będzie prowadziła do tego, że wszyscy funkcjonariusze służby celnej (i to nie decyzją normodawcy, lecz decyzją podjętą przez przewoźnika) zostaną pozbawieni prawa do świadczenia socjalnego określonego w § 3 ust. 1 rozporządzenia. Normodawca posłużył się w związku z tym całkowicie nieadekwatnym kryterium regulując materię tego świadczenia.
Dyskryminowani są również inni przewoźnicy kolejowi
Ponadto wskazanie w zaskarżonym przepisie konkretnego przewoźnika, którego usługi uprawniają do uzyskania świadczenia socjalnego stanowi nie tylko dyskryminację potencjalnych jego beneficjentów. Stanowi ono również niczym nieuzasadnioną dyskryminację innych przewoźników kolejowych funkcjonujących na rynku pasażerskich przewozów kolejowych. Prawodawca powinien zaś przez wzgląd na zasadę równości w sposób równy taktować nie tylko beneficjentów świadczenia socjalnego, ale także wszystkie podmioty gospodarcze świadczące kolejowe usługi w zakresie przewozów pasażerskich.
W ocenie Rzecznika uwagi te w dostateczny sposób uzasadniają zarzut, że § 3 ust. 1 rozporządzenia w części zawierającej słowa „Inter Regio" jest niezgodny z art. 32 Konstytucji RP.
Rzecznik wskazuje, że występowała już w tej sprawie do Ministra Finansów, lecz pomimo złożenia przez Ministra deklaracji podjęcia prac nad jego zmianą, wystąpienie to nie doprowadziło do zmiany rozporządzenia.
RO/źródło: RPO
Zobacz także: