Dnia 31 marca 2010 roku w Warszawie odbyła się Ogólnopolska Konferencja Naukowa „ Rynek dzieł sztuki. Współczesne problemy i perspektywy rozwoju.” Miała ona na celu analizę stopnia regulacji i ingerencji ustawodawcy w obrót ruchomym dziedzictwem, jak i wyznaczenie perspektyw rozwoju rynku dzieł sztuki w Polsce.

Panel pierwszy konferencji dotyczący uwarunkowań polskiego rynku dzieł sztuki, zainaugurował prof. Wojciech Kowalski wprowadzeniem do zagadnień międzynarodowego obrotu sztuką. Prelegent rozpoczął swoje wystąpienie od podkreślenia, iż już od czasów starożytnych dzieła sztuki były towarami wyrabianymi przez rzemieślników na sprzedaż, do których zastosowanie miały normy prawa o charakterze ogólnym, z czasem jednak uzyskiwały one specjalny status i zaczynały nabywać charakteru dziedzictwa, w związku z powyższym i normy które miały regulować ich byt musiały zmienić charakter na szczególny. Odniósł się również do uregulowań w ramach Unii Europejskiej odnośnie obrotu specyficznym towarem, jakim niewątpliwie jest dzieło sztuki. Traktat Rzymski postulował, iż niezbędnym elementem integracji jest polityka kształtowana przez mechanizm wolnego rynku, która to generalna zasada doznaje ograniczenia w obrocie dobrami o znaczeniu kulturalnym i historycznym. Zaznaczył, iż Unia Europejska kwestię regulacji eksportowych dotyczących dzieł sztuki poza swoje granice, pozostawiła w gestii krajowych porządków prawnych. Z powyższego przywileju nie skorzystała jedynie Belgia. Natomiast kwestie importowe nie maja swego odzwierciedlenie w przepisach prawa. Profesor Kowalski podjął także problematykę ochrony dobrej wiary nabywcy w przypadku nabycia skradzionego dzieła sztuki i odniósł się krytycznie do teorii zastosowania przepisów ogólnych kodeksu cywilnego, które stanowią, iż nabywca w dobrej wierze może uzyskać własność po upływie trzyletniego terminu liczonego od chwili jej skradzenia, prelegent jest zwolennikiem teorii, iż uzyskanie statusu właściciela skradzionego zabytku, nie jest w praktyce możliwie, nawet w przypadku założenia działania w dobrej wierze. Podsumowując, prelegent wspomniał o tzw. zasadach waszyngtońskich, które maja regulować wojenne zaszłości związane z zaborem dzieł sztuki, podkreślił jednak, iż stanowią one jedynie rodzaj zalecenia i nie są przepisami powszechnie obowiązującymi.

Kolejnym panelistą był prof. Dariusz Matelski, którego wystąpienie dotykało regulacji prawnych Państwa Kościelnego w zakresie wywozu dzieł sztuki i ich wpływu na prawodawstwo polskie od 1918r. W swoim wystąpieniu przedstawił historyczny zarys procesu legislacji począwszy od Edyktu Piusa VII odnośnie penalizacji wywozu zabytków, aż do regulacji powojennych w tym zakresie. Podkreślił niebagatelne znaczenie powyższych regulacji dla obecnych uregulowań prawnych w tym zakresie.

Z kolei tematyką kradzieży dzieł sztuki i zabytków w innym państwie zajął się Wojciech Paczuski przedstawiciel strony rządowej z Ministerstwa Finansów. Odniósł się w swoim wystąpieniu do szeregu aktów prawnych na poziomie międzynarodowym, które mają chronić dobra kultury. Wśród kluczowych uregulowań tej materii znalazły się Konwencja UNESCO dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r. jak i Konwencja UNIDROIT z 1995 r. Prelegent podkreślił, iż w dobie powszechnej globalizacji, społecznej mobilności i zaniku granic przestępczość wobec dóbr kultury w coraz większym stopniu przybiera charakter przestępczości międzynarodowej, często zorganizowanej, dlatego tak ważna jest nie tylko ochrona prawna, ale i faktyczna w tym zakresie.

Ostatnia panelistka Paulina Gwoździewicz, podjęła się oceny instytucji immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach dotyczących przemieszczania dzieł sztuki. Powyższa problematyka ma kluczowe znaczenie z czysto praktycznego, rynkowego punktu widzenia, ze względu na fakt, iż wypożyczone na zagraniczną wystawę dzieło sztuki może stać się źródłem roszczeń, a immunitet jurysdykcyjny ma być gwarantem zwrotu tegoż dzieła. Celem powyższej instytucji jest także wyłączenie spod zajęcia sądowego określonych dóbr kultury sprowadzonych z zagranicy w celach wystawniczych. Prelegentka w swoim wystąpieniu podniosła, iż na gruncie przepisów powstaje problem zgodności art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z regulacjami dotyczącymi immunitetu jurysdykcyjnego, a w szczególności kwestii dotyczących czasowego ograniczenia drogi dochodzenia roszczeń, jak i starcia własności z prawem do publicznego podziwiania dzieła. Podsumowując podkreśliła, iż prace nad projektem ustawy o zabezpieczeniu przed konfiskatą i wprowadzenie immunitetu jurysdykcyjnego leży w dobrze pojętym interesie Polski.

W tematykę drugiego panelu dotyczącego perspektyw rozwoju rynku dzieł sztuki w Polsce wprowadził uczestników konferencji prof. Piotr Stec, który w swoim wystąpieniu próbował odpowiedzieć na pytanie czy potrzebne są ograniczenia swobody działalności gospodarczej w zakresie organizacji aukcji dzieł sztuki? Za ograniczeniami zdaniem prelegenta mogą przemawiać chęć ochrony konsumenta lub szeroko pojęty interes publiczny. Zdaniem profesora Steca istotą problemu jest kwestia informacji o tym co się dzieje na rynku jak i przepisów regulujących odpowiedzialność domów aukcyjnych.

Kolejnym prelegentem był dr Rafał Stankiewicz, który podjął tematykę zawodu antykwariusza. Zdaniem prelegenta regulacja powyższej profesji ma na celu bezpieczeństwo obrotu gospodarczego i jest elementem koniecznym całościowego unormowania rynku dzieł sztuki. Ratio legis regulacji jest również konieczność ochrony obywateli, gdyż z reguły osoba zainteresowana nabyciem dzieła powierza antykwariuszowi jako profesjonaliście pokaźne pieniądze. Odniósł się także do kwestii reglamentacji zawodu antykwariusza, wyrażając obawę, iż może ona ograniczyć w pewnym stopniu możliwość wykonywania zawodu. Opowiedział się także za egzaminem potwierdzającym kwalifikacje jak i uzależnił możliwość wykonywania zawodu od posiadanych kwalifikacji o wysokim walorze teoretycznym i praktycznym.

Całości tej części panelu dopełniło wystąpienie Natalii Fyderek z Muzeum Narodowego w Krakowie, która zajęła się z kolei zawodem eksperta, którego status w polskim prawie nie został uregulowany. Zdaniem prelegentki opinię na temat danego dzieła może wyrazić każdy. Zwróciła uwagę również na fakt, iż w obecnym stanie prawnym muzealnicy są objęci zakazem świadczenia usług eksperckich, co zdaniem prelegentki wpływa negatywnie na sytuację muzeów jak i osób zainteresowanych fachową opinią. Postulowała nad uregulowaniem przepisami szczególnymi odpowiedzialności eksperta za wystawioną opinię, gdyż w tym momencie zastosowanie znajdą jedynie przepisy ogólne z kodeksu cywilnego, a mianowicie regulacje dotyczące rękojmi, deliktów, czy niewykonania zobowiązania. Zaznaczyła, iż trudno jest wypracować opinię obiektywną, gdyż wchodzą w jej zakres prawdy subiektywne, co znacznie utrudnia dochodzenie ewentualnych roszczeń, gdyż powstaje problem odnośnie zawinienia.

Trzeci panel swoim wystąpieniem otworzył dr Maciej Trzciński, który skoncentrował się na nielegalnym obrocie zabytkami archeologicznymi. Na wstępie swojego referatu podkreślił, iż sztuka jest walutą świata, dlatego w jej obrębie gromadzi się przestępczość, gdyż przedstawia wartość ekonomiczną. Przedstawił także przykłady aukcji internetowych, których przedmiotem są zabytki archeologiczne. Zwrócił również uwagę na brak regulacji w zakresie podwodnych stanowisk archeologicznych, jak i brak spisu inwentarza tychże zabytków. Prelegent zaproponował również zmianę definicji zabytku archeologicznego, gdyż jest ona zbyt szeroka i nie przystaje do rzeczywistości.

Katarzyna Zalasińska przedstawiła wpływ zmian przepisów dotyczących wywozu zabytków zagranicę, na rynek sztuki w Polsce. Nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wprowadza trzy reżimy wywozowe, jednocześnie jednak nie reguluje koncepcji ochrony dziedzictwa ruchomego jak i nie normuje zawodu eksperta, co zdaniem prelegentki jest poważną wadą powyższej nowelizacji. Konkludując zaznaczyła, iż nie można chronić dziedzictwa za pomocą przepisów wywozowych, gdyż są one jedynie elementem rynku.

Maciej Sokołowski z ramienia organizatora podsumował swoim wystąpieniem konferencję, proponując jednocześnie mecenat państwa jako formę rozwiązania problemów rynku dzieł sztuki w Polsce, z równoczesną rezygnacją z władczej formy ingerencji w tym obszarze.

Paulina Szewioła