Agnieszka Śniegowska, radca prawny w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.

Wynagrodzenie za pracę podlega ochronie. Jednym z jej sposobów jest zakaz dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Przepisy wyraźnie wyliczają przypadki i należności, które mogą podlegać potrąceniu. Kolejno kodeks pracy określa kolejność, granice oraz terminy dokonywania potrąceń. Przywołany przepis przewiduje ochronę „wynagrodzenia za pracę” pracownika. Nie definiuje jednakże tego pojęcia. Również inne przepisy kodeksu pracy nie zawierają miarodajnej definicji wynagrodzenia i nie określają jakie składniki (świadczenia) się w nim mieszczą. Brak wyraźnego wskazania powoduje, że w praktyce rodzą się wątpliwości, czy i kiedy można dokonać potrąceń. Okoliczność ta ma istotne znaczenie dla praktyki.

Zgodnie z przyjętym rozumieniem „wynagrodzenia za pracę” obejmuje ono wszelkie składniki (stałe i zmienne, obligatoryjne i dodatkowe) wypłacane pracownikowi okresowo w zamian za jego pracę, o charakterze majątkowo - przysparzającym. Do tej pory zakres ochrony przed potrąceniem rozumiany był szeroko. W konsekwencji ochroną przed potrąceniem obejmowano nie tylko wynagrodzenie, w powyższym rozumieniu, ale także inne świadczenia traktowane na tym gruncie jak wynagrodzenie i zasługujące na ochronę z tej racji, że ustawodawca nadał im podobną rolę do wynagrodzenia. W szczególności dotyczy to ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odpraw emerytalnej i z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników oraz nagrody jubileuszowej niebędącej premią.

Ocena odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prawa w kontekście ochrony przed potrąceniem była różna. Początkowo uznawano, że odszkodowanie takie podlega takiej ochronie, następnie odszkodowaniu takiemu odmówiono ochrony.

Ostatecznie kwestię tą rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 17 stycznia 2013 roku (II PZP 4/12). Uznał on, że odszkodowanie (przysługujące pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę na podstawie art. 55 § 11 k. p.) nie podlega ochronie przed potrąceniem.

Ponieważ brak jest jeszcze uzasadnienia do uchwały, stanowisko w niej wyrażone można próbować argumentować z wykorzystaniem uzasadnienia do postanowienia SN przekazującego opisany problem do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi SN z dnia 2 października 2012 roku (II PZP 2/12). W orzeczeniu stwierdzono, iż (wobec umiejscowienia przepisu zakazującego potrąceń w rozdziale II Działu trzeciego kodeksu pracy, który dotyczy ochrony wynagrodzenia za pracę) nie ma podstaw by obejmować nim także inne świadczenia (odszkodowania), regulowane w innych rozdziałach tego Działu.

Również wykładnia literalna powinna prowadzić do wniosku, jako że nie istnieją na tyle ważne względy by rozszerzać zakres jego zastosowania - przepis nie jest na tyle niejasny, jak również takie literalne brzmienie nie prowadzi do absurdalnych konsekwencji.

Po trzecie, należałoby uwzględnić aspekt celowościowy omawianych regulacji. Zgodnie z nim, potrącenie z wynagrodzenia za pracę może skutkować pracą za darmo, co pozostawałoby w sprzeczności z istotą stosunku pracy. Ryzyko takie nie dotyczy natomiast innych świadczeń, niemających charakteru wzajemnych i niejako dodatkowych w stosunku do „wynagrodzenia”. Za niewystarczające dla traktowania odszkodowania jak wynagrodzenia na gruncie art. 87 § 1 k.p. uznano również przypisanie mu funkcji alimentacyjnej, albowiem taką można przypisać każdemu świadczeniu pieniężnemu, które zawsze może służyć jako źródło utrzymania.

W takich okolicznościach uznać należałoby, że wykładania językowa przepisu art. 87 § 1 k. p. regulującego zasady dopuszczalności potrąceń z wynagrodzenia za pracę winna być wystarczająca i nie występują inne racjonalne argumenty przemawiające za szerokim rozumieniem wygrodzenia. W takim wypadku zakresem potrącenia nie są objęte inne świadczenia uregulowane w kodeksie pracy poza działem dotyczącym ochrony wynagrodzenia za pracę. Jednym z takich świadczeń w odniesieniu do którego możliwe jest dokonanie swobodnego potrącenia jest odszkodowanie należne pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę.