Justyna Sobeyko, doktor nauk prawnych,

Gdy pod koniec 2000 roku z polskiego ustawodawstwa zniknął zapis o niekaralności sprawcy przestępstwa posiadania niewielkiej ilości narkotyku na własny użytek, konflikt między polityką zdrowotną a polityką karną zaostrzył się. W toku prac legislacyjnych nad zmianą uchwalonej w 1997 r. ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (uopn) organy ścigania podkreślały, że wprowadzenie całkowitej penalizacji posiadania narkotyków ma przede wszystkim ułatwiać wykrywanie i skazywanie dilerów i większych handlarzy, w żaden zaś sposób nie uderzy w uzależnionych. Praktyka okazała się jednak inna. Osoby uzależnione od narkotyków zaczęły podlegać podwójnej klasyfikacji. Z jednej strony uzależniony jest osobą chorą, wymagającą pomocy medycznej i terapeutycznej, z drugiej, przez sam fakt posiadania narkotyków jest także przestępcą. Usunięcie zapisu o niekaralności spowodowało lawinowy wzrost liczby toczących się postępowań karnych wobec użytkowników narkotyków, w tym również osób uzależnionych. Zdecydowana większość postępowań kończy się wyrokami skazującymi i w takich sprawach sądy najczęściej orzekają karę pozbawienia wolności. W zależności od tego, jaka jest przeszłość prawna skazanego tego fragmentu!ez kodeks karny, , kara może być warunkowo zawieszona. Uzależnieni skazywani są najczęściej na bezwzględną karę pozbawienia wolności ze względu na wcześniejsze konflikty z prawem spowodowane uzależnieniem, po czym trafiają do zakładu karnego. Nawet w tych zakładach, które prowadzą programy terapeutyczne, czas oczekiwania na przyjęcie do programu wynosi kilka miesięcy. Gdyby sądy korzystały z możliwości, jaką daje art. 71 ust.3 uopn z 2005 roku i orzekały umieszczenie uzależnionego w odpowiedniej placówce leczniczej przed odbyciem kary, to wówczas uniknięto by zapełniania więzień uzależnionymi. Po odbyciu leczenia przez uzależnionego, zgodnie z art. 73 ust.5 uopn, sąd rozstrzyga, czy orzeczoną karę należy wykonać. W naszych realiach nawet zawieszenie kary pozbawienia wolności rzadko skutkuje podjęciem leczenia przez osobę uzależnioną. Wynika to z faktu, iż pomimo przewidzianego w ustawie nakazu nałożenia obowiązku poddania się leczeniu w każdej sytuacji skazania na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu za przestępstwa popełnione w związku z uzależnieniem, jedynie w przypadku ok. 3 % skazań nakaz ten jest orzekany. Również możliwość zawieszenia postępowania przygotowawczego z art. 72 uopn, gdy podejrzany, przy spełnieniu określonych ustawą kryteriów weźmie udział w stosownym programie (leczniczym lub edukacyjnym), pozostaje martwym zapisem. Wynika to zarówno z ogólnych kryteriów warunkowego umorzenia postępowania karnego, jak i z faktu, że takie zawieszone postępowanie przygotowawcze „psuje” statystykę efektywności pracy prokuratorów, która stanowi jedno z istotnych kryteriów rozliczania ich działań. Zmiany dokonane w ubiegłych latach w polskim ustawodawstwie narkotykowym, wbrew pierwotnym założeniom, doprowadziły do skoncentrowania działań organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości i służby więziennej głównie na osobach uzależnionych. W sytuacji tego, wydaje się, nieudanego „eksperymentu prawnego”, może należałoby oddać osoby uzależnione w ręce specjalistów w dziedzinie uzależnień, zaś wysiłki systemu sprawiedliwości skoncentrować na handlu narkotykami.

Justyna Sobeyko, doktor nauk prawnych, tematem pracy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego była „Problematyka redukcji szkód w polskim ustawodawstwie dotyczącym narkomanii na tle porównawczym”. Obecnie pracuje w Zakładzie Zdrowia Publicznego Pomorskiej Akademii Medycznej, w latach 2004-2008 zrealizowała w Polsce projekt badawczy „Szybka Ocena Prawa i Polityki wobec Narkotyków oraz Odpowiedź w krajach Centralnej Europy i byłego Związku Radzieckiego (RPAR)”, w latach 2006-2007 trenerka zespołów gminnych w projekcie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej „Wsparcie regionalnych i lokalnych społeczności w przeciwdziałaniu narkomanii na poziomie lokalnym”, członkini Komitetu Sterującego Polskiej Sieci ds. Polityki Narkotykowej.