Marcin Bącal, prawnik, Kancelaria Prawna Chajec, Don-Siemion & Żyto
Procedura rozstrzygania spraw przez polskie sądy trwa niestety bardzo długo – w drastycznych przypadkach na orzeczenie dotyczące roszczeń cywilnych czeka się nawet do kilku lat. Niestety, podczas trwania procesu mogą wystąpić zdarzenia, które uniemożliwią lub w znacznym stopniu utrudnią późniejszą realizację orzeczenia. Przykładowo, w sprawach o roszczenia pieniężne dłużnik może celowo wyzbywać się majątku lub istotnie go obciążyć, aby uniknąć w ten sposób zapłaty. Z kolei w sprawach dotyczących naruszenia praw do znaku towarowego – zanim sąd wyda oczekiwane orzeczenie o zakazie naruszeń – właścicielowi znaku mogą grozić straty finansowe bądź utrata reputacji. Uniknięciu takich sytuacji służy instytucja sądowego zabezpieczenia roszczenia.
Sposoby zabezpieczenia roszczeń
W przypadku roszczeń pieniężnych dopuszczalne formy zabezpieczenia zostały ściśle określone w kodeksie postępowania cywilnego. Dlatego – formułując wniosek o zabezpieczenie – należy wybrać sposób zabezpieczenia wyłącznie z listy określonej w art. 747 k.p.c. Przykładowo, zabezpieczenie może polegać na: zajęciu ruchomości, wynagrodzenia za pracę czy też obciążeniu nieruchomości zobowiązanego hipoteką przymusową. W odniesieniu do przedsiębiorstw można stosować ponadto zarząd przymusowy nad całym podmiotem lub jego częścią. Z kolei strona zobowiązana może uniknąć zabezpieczenia, jeżeli złoży odpowiednią kwotę do depozytu sądowego.
W przypadku roszczeń o charakterze niepieniężnym – np. o zaniechanie pewnych działań – zabezpieczenie może nastąpić w formie właściwej dla roszczeń pieniężnych lub też w każdy inny sposób, jaki sąd uzna za odpowiedni. Przykładowo, w przypadku roszczenia o zaniechanie naruszeń praw do znaku towarowego, zabezpieczenie roszczenia może polegać na zakazaniu produkcji towarów oznaczonych danym znakiem towarowym.
Kiedy można ubiegać się o udzielenie zabezpieczenia?
Udzielenie zabezpieczenia jest możliwe w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny. Odpowiedni wniosek można złożyć zarówno w toku postępowania, jak też przed jego wszczęciem. W tym drugim przypadku – w razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku przez sąd – należy złożyć pozew (lub wniosek w trybie nieprocesowym) w wyznaczonym przez sąd terminie, nie dłuższym niż 14 dni. W przeciwnym razie zabezpieczenie upadnie.
Jakie warunki trzeba spełnić?
We wniosku o udzielenie zabezpieczenia należy go uzasadnić, czyli uprawdopodobnić roszczenie oraz wykazać interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Przez uprawdopodobnienie roszczenia należy rozumieć wskazanie faktów, które zasadniczo potwierdzają wiarygodność istnienia roszczenia. Nie jest natomiast konieczne udowodnienie roszczenia, gdyż jest ono przedmiotem późniejszego postępowania, w którym sąd może dojść do przekonania, iż roszczenie jest bezzasadne. Przykładowo, aby uprawdopodobnić roszczenie o zaniechanie naruszeń prawa do znaku towarowego należy wskazać, że wnioskodawcy prawo takie przysługuje, a przeciwnik dopuszcza się naruszenia, np. produkując podobnie oznakowane produkty.
Druga z przesłanek udzielenia zabezpieczenia - tj. interes prawny – istnieje wówczas, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie przyszłego orzeczenia sądu albo osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Interes prawny może na przykład polegać na zapewnieniu skuteczności późniejszej egzekucji wyroku. Udzielenie zabezpieczenia może więc mieć na celu powstrzymanie dłużnika przed wyzbywaniem się majątku, w wyniku którego późniejsza egzekucja wyroku zasądzającego określoną kwotę mogłaby okazać się niemożliwa lub co najmniej bardzo trudna.
Wniosek o zabezpieczenie roszczeń
Jeżeli zabezpieczenie ma zostać udzielone w trakcie już toczącej się sprawy, wniosek rozpoznaje sąd, przed którym toczy się postępowanie. Natomiast wniosek o zabezpieczenie przed złożeniem pozwu (lub wniosku w trybie nieprocesowym) należy skierować do sądu, który jest właściwy do rozpoznania całej sprawy. We wniosku o zabezpieczenie należy wskazać wybrany sposób zabezpieczenia. Dodatkowo, w sprawach o roszczenia pieniężne konieczne jest również podanie sumy zabezpieczenia. Wnioskodawca powinien także uprawdopodobnić roszczenie oraz interes prawny. Ponadto – jeśli wniosek składany jest przed wszczęciem postępowania – należy zwięźle przedstawić przedmiot sprawy
Od wniosku pobierana jest opłata sądowa w wysokości 100 zł. Natomiast nie podlega dodatkowej opłacie wniosek o zabezpieczenie składany w treści pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego.
Skutki udzielenia zabezpieczenia
Zabezpieczenie roszczeń stanowi gwarancję, że korzystne rozstrzygnięcie sądu zagwarantuje oczekiwany przez nas poziom ochrony prawnej, mimo trwających bardzo długo procesów w polskich sądach. To bardzo istotne narzędzie ochrony interesów strony w sprawach cywilnych, ponieważ ustawa przewiduje krótki termin na rozpatrzenie wniosku o zabezpieczenie. Sąd powinien rozpatrzyć wniosek bezzwłocznie – nie później niż w terminie 7 dnikalendarzowych od jego wpływu do sądu. Praktyka pokazuje jednak, iż z reguły rozstrzygnięcia sądu zapadają po około miesiącu od dnia złożenia wniosku
W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia, wnioskodawca uzyskuje dodatkową gwarancję skuteczności przyszłego orzeczenia sąduNależy jednocześnie pamiętać, iż wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie powinno być działaniem przemyślanym. W przypadku, gdy sąd w toku postępowania nie uzna roszczenia, przeciwnik może żądać naprawienia szkody wyrządzonej mu wskutek zabezpieczenia.