Co decyduje o jakości uzasadnienia orzeczenia sądowego? Czy istnieje europejski standard, do którego polscy sędziowie mogą i powinni aspirować? Jaką rolę w demokratycznym państwie pełni twórcze rozwijanie zasad prawa przez sędziów? Te pytania stawia sobie i środowisku prawniczemu Polska Sekcja Międzynarodowej Komisji Prawników, organizator konkursu o tytuł honorowy Sędziego Europejskiego.

Zdążyliśmy już przyzwyczaić się do myślenia o kluczowym znaczeniu dobrego orzecznictwa w demokratycznym państwie prawa. Rzadko natomiast, o ile w ogóle, pojawiają się w debacie publicznej pytania o to, co właściwie znaczy dobre orzecznictwo? Jakiego standardu jakości chcemy i mamy prawo oczekiwać od naszych sędziów? O ile sama definicja dobrego orzeczenia w systemie uznającym sędziowską niezawisłość musi pozostać otwarta, o tyle dyskusja na temat stanu polskiego orzecznictwa bezwzględnie powinna się toczyć, i to nie tylko w środowisku prawniczym. Poprzez nagradzanie, publikowanie i komentowanie najlepszych, zdaniem jury, uzasadnień do orzeczeń sądowych, Polska Sekcja Międzynarodowej Komisji Prawników chce publicznie podjąć ten temat i zająć stanowisko w debacie.
Celem konkursu o tytuł honorowy Sędziego Europejskiego, organizowanego przez Polską Sekcję Międzynarodowej Komisji Prawników jest nagłaśnianie wybitnych uzasadnień do orzeczeń dokonujących wykładni podstawowych zasad prawa, które obowiązują w polskim porządku prawnym. Chodzi o promowanie rozumowania prawniczego, które rozwija i wyjaśnia normy zawarte w konstytucji, prawie wspólnotowym, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i innych międzynarodowych instrumentach ochrony praw człowieka. Organizatorzy chcą tym samym zwrócić uwagę na nieustającą potrzebę dokonywania wykładni takich fundamentalnych norm jak: zasada niedyskryminacji, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, czy wolność słowa.
Konkurs ma już siedmioletnią tradycję i przyczynił się do wypromowania wartościowych uzasadnień w tak doniosłych społecznie kwestiach jak: zasady stosowania tymczasowego aresztowania, rzetelność pracy dziennikarzy, normowanie czasu pracy lekarzy i stosowanie Europejskiego Nakazu Aresztowania. Zgodnie z doktryną niezawisłości sędziowskiej, jury nie odnosi się do trafności samych orzeczeń i w swoich ocenach nie faworyzuje żadnego kierunku orzeczniczego. Jedynym kryterium w ocenie zgłaszanych do konkursu uzasadnień jest trafność i przejrzystość argumentacji sędziów powołujących się na podstawowe zasady prawa. W przekonaniu Polskiej Sekcji Międzynarodowej Komisji Prawników osiągnięcie europejskiego standardu w orzekaniu jest możliwe bez względu na instancję sądową, rodzaj sprawy czy gałąź prawa. Merytoryczna jakość uzasadnienia i jego wkład w rozwój doktryny zależą jedynie od sędziego. Uświadomienie tej prostej zasady przede wszystkim samym sędziom jest bezpośrednim celem konkursu.
W tym roku konkurs został rozpisany aż w czterech kategoriach: sądów rejonowych, okręgowych, apelacyjnych i administracyjnych. Organizatorzy liczą, że w poszukiwanie najlepszych uzasadnień zaangażują się nie tylko sędziowie, ale również inni zainteresowani jakością polskiego orzecznictwa: adwokaci, radcowie prawni, prokuratorzy i organizacje pozarządowe. Oprócz ułatwienia w docieraniu do najwartościowszych orzeczeń, zaangażowanie innych środowisk w projekt ma służyć również sprowokowaniu debaty publicznej na temat stanu polskiego orzecznictwa – zarówno jego jakości, jak i funkcji. Tematem szczególnie ważnym, a podejmowanym zbyt rzadko na szerszym forum, jest pytanie o rolę, jaką polski sędzia odgrywa w tworzeniu prawa, poprzez jego wykładnię i stosowanie. W dyskusji publicznej powinny częściej pojawiać się poważne głosy na temat możliwości twórczego rozwijania podstawowych zasad prawa w orzecznictwie.
Honorowy patronat nad inicjatywą konkursu objęli: Sekretarz Generalny Rady Europy – Terry Davis, Prezes Trybunału Konstytucyjnego – Bohdan Zdziennicki oraz Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego – Lech Gardocki. Termin nadsyłania uzasadnień do orzeczeń do konkursu upływa 31 października.