Tomasz Błotnicki, prawnik w międzynarodowej kancelarii prawnej

Ze względu na źródło finansowania, spółki mogą zdecydować się na finansowanie wewnętrzne (w oparciu o środki finansowe spółki uzyskane w drodze przekształcenia majątkowego i gromadzenia kapitału) oraz zewnętrzne (w oparciu o kapitał własny i obcy).

Decyzja o wyborze finansowania jest nie tylko strategiczna z punktu widzenia dalszego rozwoju, ale wiąże się także z koniecznością przeprowadzenia wielu analiz i procesów.

Jednym ze sposobów dofinansowania spółki z o.o. jest wniesienie dopłat. Wspólnicy niechętnie sięgają po tę instytucję z uwagi na utrudnioną procedurę ich zwrotu. Dopłaty są wkładami wspólników o charakterze czasowym. Nie wpływają one na powiększenie udziałów wspólników, a zatem i kapitału zakładowego spółki. Zwiększeniu ulegają natomiast środki własne spółki, co pozytywnie wpływa na wizerunek finansowy spółki. O wysokości i terminie wniesienia dopłat decyduje zgromadzenie wspólników. Uchwała w tej kwestii podejmowana jest bezwzględną większością głosów, chyba że umowa spółki przewiduje inną większość. Inaczej zatem niż w przypadku ustanowienia dopłat. Wynika to z faktu, iż, ustalenie wysokości dopłat i terminu ich uiszczenia nie zwiększa świadczeń wspólników, a jedynie precyzuje moment ich wymagalności. Umowa spółki może przewidywać jednomyślne podejmowanie uchwał o wniesieniu dopłat.

Istotne znaczenie dla poprawności wnoszenia dopłat – nawet w spółkach jednoosobowych – ma kwestia proporcjonalności nakładania na wspólników obowiązku uiszczania dopłat. Dopłaty winny być nakładane i uiszczane równomiernie w stosunku do udziałów wspólników (jako stosunek ilorazowy, iloczynowi czy procentowy). Nie wolno różnicować wysokości dopłat ze względu na okoliczność, komu dany udział przysługuje.

Zazwyczaj zasady wnoszenia i zwrotu dopłat stanowią odzwierciedlenie przepisów kodeksu spółek handlowych, choć nie jest to rozwiązanie korzystne. Stosownie do przepisów dopłaty podlegają zwrotowi, o ile nie są już wymagane na pokrycie starty wykazanej w sprawozdaniu finansowym oraz po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki o zamierzonym zwrocie dopłat. Wskazane wyżej warunki zwrotu dopłat mają charakter względnie obowiązujący.

Wspólnicy mogą zatem postanowić, wbrew zapisom kodeksowym, iż dopłaty będą zwracane nawet, gdy sprawozdanie finansowe spółki wykaże stratę, w krótszym niż 3 miesięczny termin od ogłoszenia, bądź nawet bez konieczności ogłaszania o zwrocie dopłat.

Przemyślane ukształtowanie w umowie spółki zasad wnoszenia dopłat może stanowić korzystny, zarówno dla spółki, jak i jej wspólników, sposób dofinansowania.

Dopłaty, mają zawsze charakter pieniężny i nie mogą być realizowane poprzez spełnienie świadczenia niepieniężnego, dlatego dopłaty mogą być przeznaczone na różne cele, a obowiązujące przepisy nie zawierają w tym zakresie ograniczeń. Przepis art. 179 § 1 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000r. nr 94, poz. 1037 z późń. zm.)

Drugim sposobem sfinansowania spółki jest podwyższenie kapitału zakładowego spółki i jest powszechnym sposobem dofinansowania spółek. Zasadniczo proces ten polega na podwyższeniu wartości nominalnej kapitału, co znajduje odzwierciedlenie w zwiększeniu wartości nominalnej udziałów już istniejących lub utworzeniu nowych.
Zgodnie z przepisami K.s.h. podwyższenie kapitału zakładowego może odbyć się na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki (tzw. podwyższenie uproszczone) lub w drodze jej zmiany (zwykłe podwyższenie). Warunkiem skorzystania z pierwszego sposobu jest zamieszczenie w umowie spółki odpowiednich postanowień. Konieczne jest wskazanie maksymalnej wysokości podwyższenia oraz terminu, w jakim może ono nastąpić. Uchwały wspólników o podwyższeniu kapitału zakładowego w tym trybie nie wymagają dla swej ważności formy aktu notarialnego.
Jeżeli umowa spółki nie przewiduje podwyższenia kapitału zakładowego, konieczne jest podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników (większością 2/3 głosów, chyba że umowa przewiduje surowsze warunki) notarialnie zaprotokołowanej.
Ważnym elementem procesu podwyższania kapitału jest obejmowanie nowych udziałów lub ich podwyższonej wartości. W przypadku podwyższania w trybie zwykłym możliwe jest objęcie udziałów przez dotychczasowych lub nowych wspólników. Należy jednak pamiętać, że dotychczasowi - jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej - mają tzw. prawo pierwszeństwa. Oświadczenie dotychczasowych wspólników powinno zostać złożone w terminie miesiąca od dnia wezwania ich przez zarząd do skorzystania z prawa pierwszeństwa. Oświadczenie o objęciu nowych udziałów lub podwyższonej wartości udziałów już posiadanych powinno być złożone w formie aktu notarialnego.
Przy podwyższeniu kapitału w trybie uproszczonym nowe udziały mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom. Oświadczenie o objęciu udziałów powinno zostać złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Kolejnym etapem podwyższenia kapitału jest rejestracja tego procesu w sądzie rejestrowym. Czynność ta dokonywana jest na wniosek. Podwyższenie dochodzi do skutku z chwilą dokonania wpisu w rejestrze.
Niezależnie od powyższego należy wskazać, że z procesem podwyższenia kapitału zakładowego wiążą się wydatki. Obejmują one opłatę za dokonanie zmiany wpisu w KRS, opłatę za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, taksę notarialną za sporządzenie protokołu dokumentującego podwyższenie kapitału oraz za sporządzenie aktu notarialnego zawierającego oświadczenie o objęciu udziałów.
Podwyższenie kapitału jest mocno sformalizowanym procesem w porównaniu do dopłat czy pożyczki. Jednak zaletą tej formy dofinansowania jest możliwość wnoszenia wkładu w różnej postaci (gotówka, udziały, maszyny, przedsiębiorstwa). Poza tym podwyższony kapitał może być pokryty poprzez wkład wniesiony przez osobę spoza grona wspólników. Niewątpliwą wadą takiego sposobu dokapitalizowania spółki jest utrudniona procedura "zwrotu" wkładu.
Kolejnym wyjściem ubiegania się o finansowanie spółki jest pożyczka, jako tradycyjna instytucja prawa cywilnego, jest podstawową i jedną z najprostszych czynności kredytowych. Z punktu widzenia funkcjonowania spółki, pożyczka może stanowić formę dofinansowania jej działalności. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Warto podkreślić, że zasadniczo pożyczka nie ma charakteru odpłatnego. Ewentualne wynagrodzenia powinno więc wynikać z treści umowy.
Z punktu widzenia pożyczki udzielonej przez wspólnika, konieczne jest zwrócenie uwagi na szczególną regulację zawartą w K.s.h. Zgodnie z art. 14 § 3 K.s.h. wierzytelność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Powyższa regulacja stanowi pewne ograniczenie ochrony kapitału własnego wspólnika. Przepis ten powinien być brany pod uwagę szczególnie przez tych wspólników, którzy chcą dofinansować spółkę w celu uniknięcia upadłości.
Decyzja o sposobie dofinansowania spółki zawsze mieści się w granicach realizacji pewnej strategii działania. Dlatego też o wyborze sposobu dofinansowania powinny decydować różne względy, m.in. dobry interes spółki. Tak więc przy podejmowaniu podobnej decyzji konieczna jest analiza wszelkich okoliczności mogących mieć wpływ na późniejszą sytuację firmy.
Na koniec warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden, istotny, aspekt dofinansowania spółek. Podejmując decyzję o sposobie pozyskania dodatkowych środków, należy bardzo dokładnie przeanalizować skutki podatkowe planowanej transakcji. Jakiekolwiek błędne określenie skutków podatkowych może bowiem spowodować, że dodatkowe środki nie pokrywają w całości celu, na jaki zostały pozyskane.