Postępowanie mandatowe
Postępowanie mandatowe może prowadzić nie tylko Policja, ale także inne organy, oczywiście tylko wówczas, gdy zezwalają na to przepisy (głównie chodzi o Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia i szereg rozporządzeń, jako przepisy wykonawcze). Jednak najczęściej mandat można odebrać właśnie z rąk Policji, która może nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł, a w niektórych przypadkach do 1 000 zł.
Należy pamiętać o tym, że w postępowaniu mandatowym funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć tylko w określonych przypadkach.
Są to sytuacje, gdy:
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
2) stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy, a nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu,
3) stwierdzi popełnienie wykroczenia za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu.
Co ważne, nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu w wypadku, o którym mowa w punkcie 1, 90 dni w wypadku, o którym mowa w punkcie 2, oraz 180 dni w wypadku, o którym mowa w punkcie 3.
Można odmówić przyjęcia mandatu
Funkcjonariusz nakładający grzywnę obowiązany jest określić jej wysokość, wykroczenie zarzucone sprawcy oraz poinformować sprawcę o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy.
Trzeba jednak wiedzieć, że odmowa przyjęcia mandatu uruchamia lawinę kolejnych zdarzeń: funkcjonariusz, który wystawił mandat występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku tym powinno być zaznaczone, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu (albo nie uiścił grzywny nałożonej mandatem zaocznym) i podana przyczyna odmowy.
Co ważne, sąd nie ma ograniczeń, co do ewentualnej kary za wykroczenie, więc obwiniony może być ukarany surowszą karą (nawet do 5 tys. zł) niż zaproponowaną w trybie mandatowym.
Rodzaje mandatów karnych
Uprawnienia Policji obejmują wydawanie następujących rodzajów mandatów:
1. gotówkowy, czyli wydawany ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył (można je stosować jedynie wobec osoby czasowo przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niemającej stałego miejsca zamieszkania albo pobytu);
2. kredytowany, wydawany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru (co ważne, mandat powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego). Jest to mandat bezgotówkowy, wprowadzony został kilka lat temu w celu minimalizowania zachowań korupcyjnych, ale także po to, by funkcjonariusze nie musieli nosić przy sobie dużej ilości pieniędzy;
3. zaoczny (w razie stwierdzenia wykroczenia, którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, gdy nie zachodzi wątpliwość co do osoby tego sprawcy; mandat taki pozostawia się wówczas w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać).
Do kiedy trzeba zapłacić mandat?
Z przepisów wynika, że w zależności od mandatu mamy kilka dni na uiszczenie opłaty:
• mandat kredytowy – musi być uiszczony w ciągu 7 dni od daty przyjęcia mandatu;
• mandat zaoczny – powinien wskazywać, gdzie w terminie 7 dni od daty jego wystawienia ukarany może uiścić grzywnę, oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Mandat ten staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny we wskazanym miejscu i terminie.
Ściąganie grzywny
Ściąganie grzywny nałożonej w drodze mandatu karnego następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Grzywna ta stanowi dochód budżetu państwa, a gdy nałoży ją funkcjonariusz organu podległego władzom jednostki samorządu terytorialnego – stanowi dochód tej jednostki samorządu.
Co ważne, prawomocny mandat karny może podlegać uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie. Uchylenie następuje wówczas na wniosek ukaranego złożony w terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu lub z urzędu.
Kiedy mandat się przedawnia
Niektóre osoby zwlekają z różnych powodów z płaceniem za mandat. Co prawda zwłoka nie wiąże się z naliczaniem karnych odsetek, ale mandat może być od nas wyegzekwowany w najmniej oczekiwanym momencie przez komornika, urzędników wojewody czy Urząd Skarbowy, który może potrącić odpowiednią kwotę należności z tytułu zwrotu nadpłaty podatku dochodowego od osób fizycznych.
Zgodnie z przepisami karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. Jeśli jednak w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu.
Dla osób, które nie zapłaciły mandatu kredytowego, czyli tego najczęściej występującego, najważniejsza wydaje się być jednak informacja, że orzeczona kara lub środek karny nie podlega wykonaniu, jeżeli od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia upłynęły 3 lata – oznacza to, że na ściągnięcie zaległości mandatowych jest właśnie tyle czasu.
Jeżeli zatem w terminie trzech lat od uprawomocnienia mandatu nie dojdzie do jego przymusowego ściągnięcia – mandat ulegnie przedawnieniu i sprawca wykroczenia nie będzie musiał uiszczać grzywny.
Trzeba jednak pamiętać o tym, że wierzyciel w dalszym ciągu może złożyć do sądu pozew o zapłatę (zgodnie z przepisami dług przedawniony może być dochodzony na drodze postępowania sądowego). W takiej sytuacji należy podnieść zarzut przedawnienia i wnioskować o oddalenie powództwa.