Gdy komornik sprzedaje majątek dłużnika, a pieniądze przeznacza na zaspokojenie wierzycieli, w najkorzystniejszej sytuacji są ci, których roszczenia zostały zabezpieczone zastawem zwykłym, rejestrowym albo hipoteką.
Pieniądze uzyskane z licytacji komorniczej rzeczy obciążonej takim zabezpieczeniem przeznacza się przede wszystkim na pokrycie wierzytelności osoby, której taki zastaw lub hipoteka przysługiwały. Nie dotyczy to jedynie pokrycia kosztów egzekucji, należności alimentacyjnych i roszczeń pracowniczych. Pozostali wierzyciele będą mogli zaspokoić swoje roszczenia dopiero z nadwyżki, która pozostanie po rozliczeniach. Takie uprawnienia przysługują wierzycielowi bez względu na to, kto jest właścicielem obciążonej rzeczy w momencie egzekucji.
Zastaw rejestrowy mogą ustanowić nawet osoby fizyczne, aby w ten sposób zabezpieczyć udzieloną pożyczkę, albo inne należności. Wierzyciel (który jest zastawnikiem) zawiera wówczas umowę na piśmie o ustanowienie zastawu z zastawcą, czyli osobą upoważnioną do rozporządzania rzeczą ruchomą (np. samochodem) lub zbywalnym prawem majątkowym (np. prawami z papierów wartościowych), na którym ma zostać ustanowiony zastaw rejestrowy. Powstały w ten sposób zastaw należy wpisać do rejestru zastawów.

Przejęcie na własność

Gdy dłużnik nie zapłaci w terminie, wówczas wierzyciel – zastawnik ma prawo zaspokoić swoje roszczenia z przedmiotu zastawu rejestrowego w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Komornik przejmuje wtedy przedmiot zastawu rejestrowego.
Jednakże umowa zastawnicza może przewidywać również inną możliwość: wierzyciel przejmie na własność przedmiot obciążony zastawem rejestrowym, bez postępowania sądowego, np. gdy został on ustanowiony na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych, na wierzytelności z rachunku bankowego, na rzeczach występujących powszechnie w obrocie towarowym, bądź na rzeczach, wierzytelnościach, prawach i zbiorach rzeczy lub praw stanowiących całość gospodarczą. W takim przypadku przejęcie na własność następuje po upływie terminu wskazanego na wykonanie zobowiązania zabezpieczonego tym zastawem.
Umowa zastawnicza może przewidywać również, że przedmiot zastawu rejestrowego zostanie sprzedany w drodze przetargu. Wierzyciel powinien wystąpić wówczas do komornika lub notariusza z wnioskiem o zorganizowanie takiego przetargu. Pieniądze ze sprzedaży otrzyma na pokrycie swoich roszczeń.

Zastaw zwykły

Przy dochodzeniu roszczeń mniejsze możliwości niż zastawnik rejestrowy ma wierzyciel, który zabezpieczył swoje roszczenia, ustanawiając zastaw zwykły na rzeczach ruchomych, albo prawach majątkowych dłużnika. Nie może on sam zaspokoić wierzytelności z przedmiotu zastawu, lecz musi wszcząć postępowanie egzekucyjne.
Aby odzyskać należność po spieniężeniu rzeczy obciążonej zastawem zwykłym, wierzyciel powinien wszcząć całą procedurę związaną z dochodzeniem roszczenia: wnieść pozew do sądu o zezwolenie na realizację zastawu i uzyskać wyrok opatrzony klauzulą wykonalności, lub wykorzystać inny niż sądowy tytuł egzekucyjny (np. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji). Żądanie pozwu skierowane jest wówczas przeciwko zastawcy (który był właścicielem rzeczy i zawarł umowę zastawu z wierzycielem). Natomiast gdy obciążona rzecz ma już innego właściciela, to również przeciwko niemu.
Postępowanie przed sądem będzie znacznie krótsze, niż gdyby zasądzenia zapłaty domagał się wierzyciel niemający zastawu. Powód nie musi bowiem wówczas udowadniać swego roszczenia.

Pierwszeństwo

Wierzycielowi hipotecznemu, który swoje roszczenia zabezpieczył ustanawiając hipotekę na nieruchomości, przysługuje pierwszeństwo przed innymi wierzycielami. Nie traci swoich uprawnień nawet wówczas, gdy właścicielem nieruchomości jest już inna osoba niż dłużnik.
Aby dochodzić należności z obciążonej nieruchomości, wierzyciel hipoteczny musi wszcząć egzekucję komorniczą. Przedtem jednak powinien uzyskać tytuł wykonawczy.
Dopiero komornik, po dokonaniu opisu i oszacowania, sprzedaje nieruchomość na licytacji, a wierzyciel hipoteczny ma prawo do zaspokojenia roszczeń z ceny uzyskanej ze zbycia nieruchomości. Korzysta przy tym z pierwszeństwa przed innymi wierzycielami, poza tymi którym pieniądze przysługują np. z tytułu alimentów lub zaległych wynagrodzeń.
Podstawa prawna
Art. 310–312 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym lub rejestrze zastawów (Dz.U. z 2009 r. nr 67, poz. 569 z późn. zm.).