Chory psychicznie zostanie umieszczony w domu pomocy społecznej, jeżeli nie jest zdolny do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób. Na przyjęcie tam musi wyrazić zgodę bądź taką zgodę powinien wyrazić jego przedstawiciel ustawowy, czyli np. rodzic w przypadku swojego dziecka. Przedstawiciela ustawowego może też ustanowić sąd, wydając w tej sprawie postanowienie.

Uprawnienia sądu

Zdarza się też, że osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody. W praktyce nie oznacza to jednak, że nie chce jej wyrazić. W takim przypadku o jej skierowaniu orzeka sąd opiekuńczy. W przypadku gdy osoba upośledzona nie zgadza się na skierowanie jej w takie miejsce i tak samo postępuje jej przedstawiciela ustawowy, to o umieszczeniu w domu pomocy społecznej także decyduje sąd opiekuńczy.
Z wnioskiem w tej sprawie może do sądu wystąpić organ do spraw pomocy społecznej lub kierownik szpitala psychiatrycznego. Organ pomocy społecznej wnosi wniosek, gdy brak opieki zagraża życiu osoby, która na skutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych. Natomiast kierownik szpitala psychiatrycznego składa wniosek, gdy dotyczy on pacjenta tej placówki. Może zawnioskować do sądu opiekuńczego o umieszczenie w domu pomocy społecznej pacjenta, który wprawdzie już nie wymaga dalszego leczenia w szpitalu, ale jest niezdolny do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji.
Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przewidują też możliwość wystąpienia do sądu o zmianę orzeczenia. Mogą to uczynić osoba przyjęta do domu pomocy społecznej, jej przedstawiciel ustawowy, małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo i osoba sprawująca nad nią faktyczną opiekę. Z takim wnioskiem może też wystąpić kierownik domu pomocy społecznej, gdy uzna, że zmieniły się okoliczności uzasadniające orzeczenie o umieszczeniu jej w tej placówce bez jej zgody.
Sąd opiekuńczy może też ustanowić kuratora dla osoby chorej psychicznie lub upośledzonej umysłowo przebywającej w domu pomocy społecznej. Robi to z urzędu lub na wniosek zainteresowanego, gdy potrzebuje on pomocy do prowadzenia spraw w czasie pobytu w tym domu.

Zagwarantowane miejsce

Starosta powiatu, w którym mieszka osoba upośledzona umysłowo lub chora psychicznie, powinien zapewnić jej miejsce w domu pomocy społecznej wówczas, gdy sąd opiekuńczy wyda postanowienie w sprawie umieszczenia jej w tej placówce.

Stosowanie przymusu

Zdarza się jednak, że osoba w stosunku do której sąd wydał postanowienie, odmawia jednak stawienia się do domu pomocy społecznej albo np. ukrywa się, by tam nie trafić. W takim przypadku sąd z urzędu lub na wniosek organu pomocy społecznej może zarządzić zatrzymanie jej przez policję i przymusowe doprowadzenie przez nią do domu pomocy społecznej.
Przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego określają procedurę, którą stosuje się, aby zapobiec samowolnym ucieczkom osoby chorej psychicznie lub upośledzonej umysłowo z domu pomocy społecznej. Zezwalają nawet na stosowanie wobec niej przymusu bezpośredniego. Polega on na: przymusowym stosowaniu leków, unieruchomieniu i obezwładnieniu tej osoby (z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł, kaftana bezpieczeństwa lub innych urządzeń technicznych), izolacji (czyli umieszczeniu jej pojedynczo w zamkniętym i odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu) bądź tylko na przytrzymaniu, czyli doraźnym, krótkotrwałym uruchomieniu jej z użyciem siły fizycznej.
Przymus bezpośredni można też stosować wobec osób z zaburzeniami psychicznymi przebywających w domu pomocy społecznej, wówczas gdy zachowują się w sposób zagrażający swojemu życiu i zdrowiu bądź życiu i zdrowiu innych osób.

Powiat ma obowiązek zapewnić rehabilitację upośledzonym dzieciom

Podstawa prawna
Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U z 2011 r. nr 231 r., poz. 1375 z późn. zm).