W umowie zawartej w formie aktu notarialnego spadkobierca może się zrzec dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy. Wtedy majątku po zmarłym nie otrzymają również jego dzieci. Z kolei gdy przyjmie spadek, może sprzedać go w części lub w całości.
Spadkobierca może się zrzec tylko dziedziczenia ustawowego. Nie może przy tym wskazać osoby, na rzecz której zrzeka się swojego udziału spadkowego. Natomiast przyszły spadkobierca nie może się zrzec dziedziczenia testamentowego. Nie ma do tego prawa nawet wówczas, gdy zapoznał się z treścią testamentu sporządzonego przez żyjącego jeszcze spadkodawcę i nie zgadza się z jego treścią.
Aby nastąpiło zrzeczenie się dziedziczenia po żyjącym jeszcze spadkodawcy, strony (czyli spadkodawca i spadkobierca) muszą zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego. Zawarta w innej formie, na przykład ustnie lub na piśmie, nie będzie ważna. Spadkobierca ustawowy, który w umowie z przyszłym spadkodawcą zrzekł się dziedziczenia po nim, może dziedziczyć na podstawie testamentu.
Nie dziedziczą dzieci
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się. Zawarta przez spadkobiercę ustawowego umowa wpływa więc na sytuację jego dzieci, a nawet wnuków, czyli osób, które nie są jej stronami. Spadkobierca nie ma jednak obowiązku uzyskać zgody swoich dzieci na zawarcie jej, a także zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego wówczas, gdy są one małoletnie.
Umowa wywiera również wpływ na sytuację dzieci spadkodawcy, które urodziły się po jej zawarciu. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, traktowani są więc tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku. Zostają wyłączeni od dziedziczenia, mimo że np. dzieci zgodnie z przepisami o dziedziczeniu ustawowym miałyby prawo do spadku wówczas, gdyby ich ojciec (matka) zmarł przed spadkodawcą. Zarówno spadkobierca ustawowy, jak i jego zstępni nie nabywają również w takim przypadku prawa do zachowku.
Spadkobierca i spadkodawca mogą jednak sporządzić kolejną umowę w formie aktu notarialnego, w której uchylą się od skutków poprzedniej, czyli zrzeczenia się prawa do dziedziczenia. Na skutek tej umowy spadkobierca nabywa ponownie wszystkie swoje uprawnienia.
Zakaz zawierania umów
Umowy o przyszły spadek po osobie żyjącej inne niż zrzeczenie się dziedziczenia nie są ważne. Dlatego nie wolno zawierać umów dotyczących sposobu podziału przyszłego spadku.
Natomiast już po śmierci spadkodawcy osoba, która spadek przyjęła, może go zbyć w całości lub w części. Można również zbyć udział spadkowy.
Nabywca spadku lub udziału spadkowego wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki, jakie ma zbywający go spadkobierca, np. związane ze spłacaniem długów spadkowych. Spadek można zbyć dopiero po złożeniu oświadczenia o przyjęciu go albo odrzuceniu bądź dopiero po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Przed zawarciem umowy spadkobierca nie musi przeprowadzać w sądzie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Umowa zawarta, zanim sąd wyda postanowienie, jest ważna.
Natomiast nabywca ze względu na swoje interesy może się domagać zawarcia takiej umowy dopiero po przeprowadzeniu postępowania spadkowego. W postanowieniu sąd określi wielkość udziału przypadającego na konkretnego spadkobiercę oraz potwierdzi jego prawa do spadku. Może się bowiem zdarzyć, że pozostali spadkobiercy ustawowi będą się domagali, aby sąd uznał tego konkretnego spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia i wówczas sąd może go pominąć przy stwierdzaniu prawa do spadku.
Kogo można powołać do dziedziczenia w testamencie
Mimo że spadkobierca ustawowy zrzekł się dziedziczenia, to może zostać uwzględniony w testamencie. Jeżeli nie odrzuci spadku, to dziedziczy wówczas na podstawie testamentu. Nie przywraca to mu jednak uprawnień, które ma spadkobierca ustawowy, oraz prawa do zachowku. Wdowiec lub wdowa nie może wówczas żądać ze spadku ponad swój udział przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim albo wyłącznie sam.
Podstawa prawna
Art. 1047 – 1051 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).