Samorządy mogą wydawać gazety, pod warunkiem że będą one służyć wykonywaniu ich zadań własnych. W tym celu rada gminy musi podjąć odpowiednią uchwałę oraz zarejestrować czasopismo w sądzie okręgowym. Głównym zadaniem gminnej gazety powinno być informowanie mieszkańców o ważnych dla nich sprawach lokalnej wspólnoty
Wydawcą prasy może być osoba prawna, fizyczna lub inna jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej. W szczególności wydawcą może być organ państwowy, przedsiębiorstwo państwowe, organizacja polityczna, związek zawodowy, organizacja spółdzielcza, samorządowa i inna organizacja społeczna oraz kościół i inny związek wyznaniowy. Organy, o których mowa, mogą realizować uprawnienia wydawnicze bezpośrednio lub za pośrednictwem wydawnictw własnych, jak również innych wydawnictw, działających jako nakładca.
Ustawa o samorządzie gminnym nie wymienia działalności polegającej na wydawaniu prasy jako jednego z zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Nie oznacza to jednak, że wydawanie prasy lokalnej nie mieści się w zakresie spraw publicznych o znaczeniu lokalnym. Wydawanie lokalnych gazet przyczynia się do rozwoju społeczeństwa. Dodatkowo kształtuje tożsamość wspólnoty samorządowej, ułatwia integrację i wymianę informacji między mieszkańcami a władzą. Własną gazetkę wydaje prawie każda gmina w Polsce.

Definicja prasy

Prasa to publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą. Są to w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe. Prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania. Prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską. Z kolei czasopismem jest druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w roku.

Konieczna uchwała

Aby możliwe było wydawanie gazety przez samorząd, w pierwszej kolejności np. rada gminy musi wydać specjalną uchwałę o utworzeniu i wydaniu gazety samorządowej. Następnie należy zarejestrować tytuł prasowy we właściwym sądzie okręgowym.
Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym decyzja o utworzeniu i wydawaniu gazety samorządowej musi być wyrażona w formie uchwały rady gminy. Dodatkowo decyzja o wydawaniu gazety musi być poparta koniecznością wykonywania konkretnych zadań publicznych. Przykładowo mogą być to zadania publiczne związane z kulturą, wspieraniem i upowszechnianiem idei samorządowej czy promocji gminy.
Zgodnie z wymaganiami prawa prasowego uchwała o powstaniu lokalnej gazety powinna zawierać takie elementy, jak:
● tytuł gazety i jej wydawca (gmina),
● siedziba redakcji (może być w urzędzie gminy),
● sposób dystrybucji i nakład (w praktyce wystarczy ogólne sformułowanie o tym, że nakład będzie pozostawał w proporcji do przyznanych na ten cel środków),
● częstotliwość ukazywania się,
● wskazanie sposobu powołania redaktora naczelnego (redaktora może zatrudniać wójt),
● wskazanie osoby wykonującej powziętą uchwałę, w tym dokonującej zgłoszenia tytułu do rejestru prasowego (powinien to być wójt).



Rejestracja w sądzie

Po przyjęciu uchwały gmina musi złożyć wniosek o rejestrację tytułu prasowego. Wniosek ten, zgodnie z art. 20 ust. 2 prawa prasowego, powinien zawierać: tytuł dziennika lub czasopisma oraz siedzibę i dokładny adres redakcji, dane osobowe redaktora naczelnego, określenie wydawcy, jego siedzibę i dokładny adres, a także częstotliwość ukazywania się czasopisma. Wydawanie dziennika lub czasopisma można rozpocząć, jeżeli organ rejestracyjny nie rozstrzygnął wniosku o rejestrację w ciągu 30 dni od jego zgłoszenia. Należy również pamiętać, że uzasadnienie postanowienia zarządzającego wpis do rejestru sąd uzasadnia tylko na wniosek, a o zmianie danych należy zawiadomić niezwłocznie organ rejestracyjny.
Sąd odmawia rejestracji tytułu prasowego, jeżeli wniosek nie zawiera danych, o których mowa w art. 20 ust. 2, lub rejestracja stanowiłaby naruszenie prawa do ochrony nazwy istniejącego już tytułu prasowego. Sąd może również zawiesić wydawanie dziennika lub czasopisma na czas określony, nie dłuższy niż rok, jeżeli w ciągu roku co najmniej trzykrotnie w tym dzienniku lub czasopiśmie zostało popełnione przestępstwo. Z kolei rejestracja dziennika lub czasopisma traci ważność w razie niewydania dziennika lub czasopisma przez okres roku od dnia nabycia uprawnień do ich wydawania na czas nieoznaczony lub przerwy w ich wydawaniu przez okres roku, jeżeli redakcja nie wystąpiła o zachowanie rejestracji.

Zarządzanie gazetą

Redakcją kieruje redaktor naczelny. W tym zakresie przepisy prawa stawiają pewne wymagania dla szefa redakcji. Zgodnie z przepisami prawa prasowego redaktorem naczelnym dziennika lub czasopisma może być osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, posiada obywatelstwo polskie i nie jest pozbawiona praw publicznych. Dodatkowo redaktorem naczelnym dziennika lub czasopisma nie może być osoba skazana za zbrodnie przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym RP, jeżeli nie upłynął okres 10 lat od zakończenia odbywania kary, oraz osoba skazana za występki tego samego rodzaju, jeżeli nie upłynął okres 3 lat od zakończenia odbywania kary. Funkcji tej nie może również pełnić osoba skazana za przestępstwo popełnione z niskich pobudek, a także osoba, która co najmniej trzykrotnie była karana za przestępstwa określone w ustawie – Prawo prasowe.
Zgodnie z przepisami redaktor naczelny odpowiada za treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych oraz za sprawy redakcyjne i finansowe redakcji w granicach określonych w statucie lub właściwych przepisach. Jest również obowiązany do dbania o poprawność języka materiałów prasowych oraz przeciwdziałania jego wulgaryzacji.
Redaktora naczelnego powołuje i odwołuje wydawca, organ założycielski wydawnictwa lub inny właściwy organ. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego organem właściwy do powołania i odwołania szefa samorządowej redakcji jest wójt, burmistrz bądź prezydent miasta. W praktyce również uchwała rady gminy powołująca do życia gminną gazetę określa również zadania i obowiązki redaktora naczelnego. Taka praktyka wydaje się nieprawidłowa. Potwierdza to rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody kujawsko-pomorskiego z 7 października 2008 roku (WNK.IV.AR.0911-32/2008, LexPolonica nr 2228593).
W rozstrzygnięciu tym organ nadzoru podkreślił, że brak jest podstaw prawnych do uregulowania w uchwale m.in. zakresu obowiązków redaktora naczelnego, ustalenia minimalnego progu wynagrodzenia za pracę redaktora naczelnego, czy wskazania terminu zawarcia umowy o dzieło z redaktorem naczelnym. W uzasadnieniu swojego stanowiska wojewoda wskazał, że poza powoływaniem i odwoływaniem organu założycielskiego organ ten nie ma uprawnień do ustalania w formie uchwały warunków umowy cywilno prawnej, której nie jest stroną. Jak podkreślił wojewoda, w myśl art. 31 ustawy o samorządzie gminnym do kompetencji wójta (burmistrza, prezydenta) należy kierowanie bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentowanie jej na zewnątrz. Oznacza to, że rada gminy, regulując zakres obowiązków redaktora naczelnego w uchwale, narusza ten przepis. W konsekwencji lepszym zapisem uchwały jest powierzenie określenia obowiązków redaktora naczelnego wójtowi, burmistrzowi czy prezydentowi miasta.
Wśród zdań, za które odpowiedzialny jest redaktor naczelny, należy wskazać przede wszystkim te dotyczące organizowania i nadzorowania wydawania gazety. Redaktor naczelny odpowiada również za opracowywanie publikacji prasowych, zatwierdzanie (najczęściej przy współudziale kolegium redakcyjnego) tekstów przeznaczanych do druku. Gminy nakładają również na redaktora naczelnego obowiązek opracowania projektu planu dochodów i kosztów wydawnictwa i jego przestrzegania.
Przepisy prawa prasowego przewidują również, że przy redakcji działa kolegium redakcyjne, jeżeli statut redakcji lub właściwe przepisy tak stanowią. Zadaniem kolegium jest wspomaganie pracy redaktora naczelnego przy przygotowywaniu gminnego czasopisma.



Sprostowania i odpowiedzi

Tak jak w przypadku prasy komercyjnej również w pracy pisma samorządowego może dojść do opublikowania błędnej czy nieprawdziwej informacji. Aby skorygować takie sytuacje, prawo prasowe przewiduje instytucję sprostowania. Zgodnie z właściwymi przepisami na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, prawnej lub innej jednostki organizacyjnej redaktor naczelny redakcji właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany opublikować bezpłatnie: rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie wiadomości nieprawdziwej lub nieścisłej lub rzeczową odpowiedź na stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym.
Sprostowanie lub odpowiedź należy opublikować w:
● dzienniku – w ciągu 7 dni od dnia otrzymania sprostowania lub odpowiedzi,
● czasopiśmie – w najbliższym lub jednym z dwóch następujących po nim przygotowywanych do druku numerów,
● innym niż dziennik przekazie za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu – w najbliższym analogicznym przekazie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia otrzymania sprostowania lub odpowiedzi.
Sprostowanie lub odpowiedź należy dodatkowo opublikować w odpowiednim dzienniku, w ciągu miesiąca, na wniosek zainteresowanej osoby, na koszt wydawcy, gdy możliwy termin opublikowania sprostowania lub odpowiedzi przekracza 6 miesięcy. Sprostowanie w drukach periodycznych powinno być opublikowane lub przynajmniej zasygnalizowane w tym samym dziale równorzędną czcionką oraz pod widocznym tytułem; w pozostałych publikacjach powinno być nadane w zbliżonym czasie i w analogicznym programie.
W tekście nadesłanego sprostowania lub odpowiedzi nie wolno bez zgody wnioskodawcy dokonać skrótów ani innych zmian, które by osłabiały jego znaczenie lub zniekształcały intencję autora sprostowania. Tekst sprostowania nie może być również komentowany w tym samym numerze. To zastrzeżenie nie odnosi się do odpowiedzi i nie wyklucza prostej zapowiedzi polemiki lub wyjaśnień. Należy również pamiętać, że tekst sprostowania lub odpowiedzi nie może być dłuższy od dwukrotnej objętości fragmentu materiału prasowego, którego dotyczy. Redaktor naczelny nie może również wymagać, aby sprostowanie lub odpowiedź były krótsze niż pół strony znormalizowanego maszynopisu. Wskazane powyżej ograniczenia nie dotyczą jednak sprostowania lub odpowiedzi pochodzących od naczelnych i centralnych organów państwowych, w tym pochodzących od naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, jeżeli zostały nadesłane przez rzecznika prasowego rządu.

Zwolnienie z obowiązku

Redaktor naczelny może odmówić opublikowania sprostowania lub odpowiedzi, jeżeli: nie odpowiadają one wymaganiom określonym w przepisach lub zawierają treść karalną lub naruszają dobra osobiste osób trzecich. Sprostowanie nie zostanie również opublikowane, jeżeli ich treść lub forma nie są zgodne z zasadami współżycia społecznego bądź podważają fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem. Równocześnie szef redakcji może odmówić opublikowania sprostowania lub odpowiedzi, m.in. sprostowanie lub odpowiedź nie dotyczy treści zawartych w materiale prasowym, czy sprostowanie lub odpowiedź jest wystosowana przez osobę, której nie dotyczą fakty przytoczone w prostowanym materiale, chyba że sprostowania lub odpowiedzi, po śmierci osoby bezpośrednio zainteresowanej, dokonuje osoba zainteresowana w związku ze stosunkiem służbowym, wspólną pracą lub działalnością albo w związku z więzami. Odmawiając opublikowania sprostowania lub odpowiedzi, redaktor naczelny jest obowiązany przekazać niezwłocznie wnioskodawcy pisemne zawiadomienie o odmowie i jej przyczynach.
W ostatnim czasie wiele mówi się na temat roli, jaką powinna odgrywać samorządowa prasa. Niektórzy nawet postulują zakazanie samorządom wydawania gazet, doszukując się w nich często słusznie narzędzia do przekazywania tylko i włącznie pozytywnych informacji na temat aktualnie zarządzających lokalną społecznością. Dodatkowo podkreśla się, że często gazeta samorządowa jako bezpłatny periodyk nie sprzyja konkurencyjności i rentowności pozostałych ukazujących się i wydawanych przez prywatnych wydawców lokalnych periodyków.



Rola prasy samorządowej

Tymczasem misją każdej gazety samorządowej powinno być przede wszystkim przekazywanie rzetelnych i prawdziwych informacji mieszkańcom, jak również potencjalnym inwestorom zarówno o działaniach podejmowanych przez władze samorządowe, jak i inicjatywach organizowanych na terenie. Zaletą takiej gazety powinien być również fakt, iż w odróżnieniu od czasopism komercyjnych na pierwszym miejscu nie musi ona stawiać na sensacyjne wiadomości.
To właśnie na stronach samorządowych gazet ich wydawcy powinni postawić na szczegółowe przedstawienie samorządowych aktów prawnych czy zamieszczanie porad np. urzędu pracy dla osób bezrobotnych i przedsiębiorców, które właśnie z punktu widzenia gazet komercyjnych nie zawsze są interesujące. Samorządowa prasa to także dobre miejsce, w którym lokalne władze mogą informować mieszkańców o ciekawych inicjatywach czy realizowanych przedsięwzięciach. Łamy takiej gazety mogą być również poświęcone działalności organizacji pozarządowych, które w ten sposób mogą dotrzeć do chętnych osób, aby zainteresować ich swoją misją czy zdaniami. W końcu to doskonałe miejsce, gdzie można przedstawiać i opisywać historię miasta czy gminy, nie zawsze znaną ich mieszkańcem.
Posiadanie własnego tytułu prasowego jest także pomocne w przypadku realizacji zobowiązań ustawowych związanych np. z publikacją w prasie lokalnej obwieszczeń, informacji o przetargach i innych komunikatów, do których upublicznienia w prasie zobowiązuje wiele różnych przepisów prawa. Samorządowa prasa poza powszechną, bezpłatną dostępnością dla mieszkańców może także pełnić rolę jednego z elementu promocyjnego samorządu.
Wydając własne gazety jednostki samorządu terytorialnego nie mogą również zapomnieć o sposobie dystrybucji, dzięki któremu lokalna prasa będzie w stanie dotrzeć do jak największej liczby mieszkańców. Poza siedzibą urzędów samorządowe pisma powinny się również znajdować w ośrodkach kultury, przychodniach lekarskich, szkołach czy siedzibach organizacji pozarządowycy.
Oznaczenie gazety
Na każdym egzemplarzu druków periodycznych, serwisów agencyjnych oraz innych podobnych druków prasowych należy w widocznym i zwyczajowo przyjętym miejscu podać:
● nazwę i adres wydawcy lub innego właściwego organu,
● adres redakcji oraz imię i nazwisko redaktora naczelnego,
● miejsce i datę wydania,
● nazwę zakładu wykonującego dany druk prasowy,
● międzynarodowy znak informacyjny,
● bieżącą numerację.
Podstawa prawna
Ustawa z 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz.U. z 1984 r. nr 5, poz. 24 ze zm.).
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).