W trakcie wyboru przewodniczącego rady osoba kandydująca na to stanowisko nie powinna uczestniczyć w głosowaniu.
Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego do trzech wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Podobne zasady obowiązują również podczas wyborów szefów w powiatach i województwach.
Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W przypadku nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego zadania przewodniczącego wykonuje najstarszy wiekiem radny. Przepisy gminnych statutów powinny precyzować przepisy dotyczące przewodniczących rady.

Rola przewodniczącego

Analiza samorządowych ustaw ustrojowych nie pozostawia zatem wątpliwości, że przewodniczący to najważniejsza osoba w radzie gminy, powiatu czy sejmiku województwa. Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny doszedł do przekonania, że kandydat do tej funkcji nie powinien brać udziału w takim głosowaniu (wyrok z 25 stycznia 2010 r., sygn. akt 1865/09). Ogólny zapis, na którym NSA oparł swoje rozstrzygnięcie, został ustalony w art. 25a ustawy o samorządzie gminnym. Zgodnie z tym przepisem radny nie może brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego. Tymczasem taka interpretacja przepisów tam, gdzie głosów jest na styk, może stanowić istotny problem. Przykładowo, w Radzie Miasta Katowice przewodniczący rady został wybrany tylko jednym głosem. Podobnych sytuacji jest jednak więcej.

Nietrafne rozstrzygnięcie

Z takim rozstrzygnięciem nie zgadzają się jednak prawnicy i samorządowcy. W ocenie Borysa Budki, radcy prawnego i radnego w radzie Miasta w Zabrzu norma prawna zawarta w art. 25a u.s.g. dotyczy stosunków zewnętrznych, a więc takich, w których gmina jest stroną.
– Jako przykład można podać głosowanie nad udzieleniem bonifikaty przy zakupie od gminy nieruchomości przez radnego bądź też wyrażenia zgody na zastosowanie trybu bezprzetargowego – tłumaczy Borys Budka. Dodaje, że celem tego przepisu było uniknięcie sytuacji, gdy poprzez głosowanie radny mógłby wpływać na własne, indywidualne interesy, nie tylko majątkowe.
Z tych względów głosowanie nad wyborem przewodniczącego rady, jego zastępców czy też członków komisji należy uznać za akty wewnętrzne, mające związek z organizacją prac danej rady, a nie prywatnymi interesami samorządowców.
Organizacja prac rady
Przewodniczący rady miasta (gminy) organizuje pracę rady, a w szczególności:
● przygotowuje i zwołuje sesje, ustala porządek obrad, prowadzi obrady oraz sprawuje policję sesyjną;
● przygotowuje projekt planu pracy rady.