Prawomocne skazanie urzędującego wójta za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, powoduje utratę biernego prawa wyborczego i prowadzi do wygaśnięcia mandatu.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20 czerwca 2002 r. wygaśnięcie mandatu wójta (burmistrza, prezydenta) następuje wskutek m.in. utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów.
Kwestię utraty (posiadania) biernego prawa wyborczego reguluje ustawa z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. W myśl art. 7 ordynacji prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady (czynne prawo wyborcze), przy czym art. 5 ust. 2 zastrzega, że prawa wybierania nie mają osoby: pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym, pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu i osoby prawomocnie ubezwłasnowolnione.
Przepis art. 7 ust. 2 ordynacji stanowi z kolei, że biernego prawa wyborczego nie mają osoby:
● karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;
● wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego;
● wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym stanowi art. 21a ust. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. nr 218, poz. 1592 z późn. zm.).
Oznacza to, że prawomocne skazanie urzędującego wójta za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, powoduje utratę biernego prawa wyborczego i prowadzi do wygaśnięcia mandatu. Nie następuje to jednak z mocy prawa. Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta stanowi bowiem, że wygaśnięcie mandatu w takim przypadku stwierdza rada gminy w drodze uchwały, najpóźniej po upływie miesiąca od dnia wystąpienia przesłanek wygaśnięcia mandatu. Zdarza się w praktyce, że rady gmin odwlekają podjęcie takiej uchwały. W takiej sytuacji przepisy pozwalają wojewodzie wezwać radę gminy do podjęcia uchwały w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu tego terminu (niepodjęcia stosownej uchwały) wojewoda zawiadamia o tym ministra właściwego do spraw administracji publicznej i wydaje tzw. zarządzenie zastępcze.
Gminie (radzie powiatu) przysługuje prawo do zaskarżenia takiego zarządzenia do sądu administracyjnego, od wyroku którego może wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Fakt formalnego wygaśnięcia mandatu może zatem zostać znacznie oddalony w czasie.
Tymczasowe aresztowanie nie powoduje utraty biernego prawa wyborczego, nie prowadzi więc do wygaśnięcia mandatu. Takie konsekwencje wynikają bowiem tylko z prawomocnego skazania wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego. Kwestię dotyczącą tymczasowego aresztowania reguluje art. 28g ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, który stanowi, że w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej: tymczasowym aresztowaniem, odbywaniem kary pozbawienia wolności za przestępstwo nieumyślne, odbywaniem kary aresztu, niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni – jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a jeśli zastępców jest kilku – pierwszy zastępca. Jeśli zaś zastępców nie powołano w stosownym trybie, to w przypadku przemijającej przeszkody zadania i kompetencje wójta przejmuje osoba wyznaczona na wniosek wojewody przez prezesa Rady Ministrów.
Sylwia Galiszkiewicz, radca prawny, wrocławski oddział Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
Podstawa prawna
Art. 28g ustawy z 8 marca 1998 r. o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r. (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).
Art. 26 ust. 1 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20 czerwca 2002 r. (Dz.U. nr 113, poz. 984 z późn. zm.).