Instytucja samorządowa, która dowiedziała się o popełnieniu przestępstwa, ma obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora lub policji. Do czasu ich przybycia powinna wykonać niezbędne do zabezpieczenia dowodów czynności. Niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa może skutkować uruchomieniem procedury sygnalizacyjnej.
Zgodnie z kodeksem postępowania karnego każdy, kto posiada informacje o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek poinformowania o tym organów ścigania – prokuratury lub policji. Obowiązek ten spoczywa także na jednostkach samorządu terytorialnego. Zgodnie z przepisami procedury karnej instytucja państwowa i samorządowa, która w związku ze swą działalnością dowiedziała się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o tym właściwych organów ścigania.
Zgłoszenie przestępstwa
Obowiązek zawiadomienia odnosi się nie tylko do przestępstw godzących w dobro instytucji samorządowej. Obejmuje on także inne przestępstwa ścigane z urzędu, o których instytucja dowiedziała się w związku ze swą działalnością ustawową lub statutową. Obowiązek zawiadomienia ciąży na kierowniku jednostki lub osobie, która według przepisów wewnętrznych została zobowiązana do informowania organów ścigania o przestępstwie. Prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie zostanie spełniony, jeśli organy ścigania zostaną poinformowane o przestępstwie ściganym z urzędu niezwłocznie po uzyskaniu o nim informacji przez właściwego pracownika instytucji w pełnym zakresie, co do wszystkich istotnych okoliczności czynu.
W przypadku jednostek samorządu terytorialnego obowiązek zawiadomienia jest jednak szerszy niż w przypadku zwykłych obywateli. Jednostki samorządowe muszą bowiem dodatkowo podjąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa np. przez ogrodzenie terenu, na którym zaistniało zdarzenie.
Wymogi zawiadomienia
Obowiązek złożenia zawiadomienia powstaje z chwilą powzięcia przez kierownika instytucji informacji o popełnieniu przestępstwa. Organ samorządowy, który dokonuje zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, musi mieć dowody, które uzasadniają podejrzenie popełnienia przestępstwa. Może być to informacja od świadków przestępstwa albo dowody rzeczowe, np. w postaci dokumentów, świadczące o tym, że karalny czyn został dokonany. Do skutecznego złożenia zawiadomienia nie wystarczy więc przypuszczenie organu samorządowego o popełnieniu czynu zabronionego.
Obowiązek zawiadomienia o przestępstwie nie dotyczy każdego przestępstwa ściganego z urzędu. Obejmuje on jedynie te przestępstwa, o których organ samorządowy dowiedział się w związku z prowadzoną przez siebie działalnością, np. w ramach kontroli nad jednostką organizacyjną.
Postępowanie sygnalizacyjne
Niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa może skutkować uruchomieniem procedury sygnalizacyjnej. Po przeprowadzeniu tej procedury prokurator albo sąd, stwierdzając uchybienie w działalności instytucji państwowej lub samorządowej i uznając, że uchybienie to jest istotne, może dokonać zawiadomienia o nieprawidłowościach, które wystąpiły, organ nadzoru nad daną instytucją. W razie potrzeby może on także zawiadomić o tym fakcie organ kontroli. Jeżeli uchybienie zauważy policja, to powinna ona o tym fakcie zawiadomić prokuratora.
Zawiadamiając o uchybieniu, sąd lub prokurator może zażądać nadesłania w wyznaczonym terminie wyjaśnień i podania środków podjętych w celu zapobieżenia wystąpieniu takich uchybień w przyszłości. Jeżeli zobowiązany organ nie nadeśle w wyznaczonym terminie swoich wyjaśnień, to sąd lub prokurator może ukarać jego kierownika karą pieniężną. Kara ta nie może przekroczyć 10 tys. zł. Ukarany kierownik może jednak złożyć zażalenie na postanowienie nakładające na niego grzywnę. Na postanowienie prokuratora zażalenie rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu toczy się postępowanie przygotowawcze.
Niewypełnienie obowiązku zawiadomienia o przestępstwie może powodować również odpowiedzialność karną na podstawie art. 231 kodeksu karnego. Zgodnie z tym artykułem funkcjonariusz publiczny, który nie dopełniając swojego obowiązku działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, może zostać ukarany karą pozbawienia wolności do trzech lat. W tym kontekście niedokonanie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa może być uznane za działanie na szkodę interesu publicznego.
Pomoc policji
Poza obowiązkiem zawiadomienia o popełnionym przestępstwie na wszystkich instytucjach samorządowych ciąży także obowiązek udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne, a więc najczęściej policji i prokuraturze. Nie chodzi tu jednak o udzielanie pomocy we wszystkich sprawach. Organy samorządowe mają bowiem obowiązek współpracować z prokuraturą i policją tylko w tej kategorii spraw, które należą do rodzaju ich działalności. Dodatkowo nie w każdym przypadku policja i prokuratura może się zwrócić o taką pomoc. Współpraca na tym polu może wystąpić tylko w ramach szeroko rozumianego procesu karnego. Obejmuje ona zatem prowadzone śledztwo lub dochodzenie w określonej sprawie lub przeciwko określonej osobie, ale także postępowanie sprawdzające, które może być prowadzone przed formalnym wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Współpraca ta nie może być natomiast prowadzona w ramach wykonywania przez policję czynności operacyjno-rozpoznawczych.
W każdym przypadku żądanie pomocy nie może przekraczać zakresu działania danych instytucji. Policja lub prokuratura może zatem domagać się udostępnienia im pomieszczeń zajmowanych przez instytucje samorządowe, czy dokumentów, którymi one dysponują. Organy ścigania mogą także rozpytywać i przesłuchiwać pracowników danej instytucji na okoliczności związane z wykonywanymi przez nie czynnościami, które mogą mieć jakikolwiek związek z popełnionym przestępstwem.
Jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane są do współpracy z policją lub prokuraturą nie tylko na podstawie kodeksu postępowania karnego. Obowiązek ten nakłada na nie także szereg innych ustaw, a przede wszystkim ustawa o prokuraturze. Zgodnie z jej art. 9 organy samorządu terytorialnego oraz organy administracji rządowej udzielają prokuratorowi generalnemu i podległym mu prokuratorom pomocy w realizacji ich zadań.
Rodzaje przestępstw
Najczęściej popełniane przestępstwa w zakresie działalności jednostek samorządu terytorialnego, co do których jednostki te muszą współpracować z organami ścigania, związane są z ochroną wiarygodności dokumentów. Przede wszystkim chodzi o takie przestępstwa jak: posłużenie się fałszywymi dokumentami i oświadczeniami w staraniach o dotację, subwencję lub zamówienie publiczne (art. 297 kodeksu karnego), prowadzenie nierzetelnej dokumentacji działalności gospodarczej (art. 303 kodeksu karnego). W grę może wchodzić fałszerstwo dokumentu (art. 270 kodeksu karnego – podrobienie lub przerobienie w celu użycia za autentyczny albo używanie takiego dokumentu jako autentycznego), fałszerstwo intelektualne (urzędowe poświadczenie nieprawdy – art. 271 kodeksu karnego), np. zmiana treści uchwały budżetowej, dopisanie niezbędnego, lecz brakującego podpisu, antydatowanie dokumentu, jeżeli z datą wiążą się określone skutki prawne. Przestępstwa, o których mowa, mogą polegać także na wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy (art. 272 kodeksu karnego) oraz zniszczenie dokumentu (także uszkodzenie, czynienie bezużytecznym, ukrywanie lub usuwanie – art. 276 kodeksu karnego).
Podstawa prawna
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).