Obrady rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa są jawne i dostępne dla wszystkich obywateli. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy.
Prawo dostępu do informacji publicznych jest jednym z nadrzędnych praw zagwarantowanych obywatelom w konstytucji. Zgodnie z art. 61 ustawy zasadniczej, każdy ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, w tym również organów samorządu terytorialnego.
Prawo to potwierdza również ustawa o samorządzie gminnym, zgodnie z którym działalność organów gminy jest jawna, a ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Obejmuje ona w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Z kolei zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy Takie brzmienie przepisów oznacza, że w zakres uprawnień obywateli wchodzi zarówno wstęp na posiedzenia kolegialnych organów pochodzących z powszechnych wyborów (rady gminy czy powiatu), jak również dostęp do wszelkich dokumentów, sprawozdań i protokołów z ich obrad. Nikt nie musi przy tym uzasadniać powodów, dla których chce uzyskać takie informacje, gdyż te są jawne i kolegialne organy samorządu terytorialnego mają nie tylko możliwość, ale także obowiązek ich rozpowszechniania.

Rejestrowanie sesji

Równocześnie z przepisów tych wynika możliwość filmowania czy nagrywania dźwięku z takich zebrań. O takim uprawnieniu obywateli przesądziło orzecznictwo, w szczególności sądów administracyjnych. W wyroku z 9 lipca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w sprawie sygn. akt II SA/Łd 377/2008 wskazał, że skoro katalog form dostępu do informacji nie ma charakteru zamkniętego, zasadny jest wniosek, iż przez pojęcie szeroko rozumianego prawa do informacji należy rozumieć także prawo obywatela do rejestracji obrazu z obrad kolegialnych organów władzy pochodzących z powszechnych wyborów. W ocenie WSA pojęcie wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji użyte w art. 11b ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, podobnie jak i pojęcie dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej, użyte w art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy o dostępie do informacji publicznej należy interpretować szeroko. Oznacza to tylko możliwość bycia obecnym podczas obrad rady gminy, czy też posiedzeń jej komisji, ale także w kontekście art. 61 ust. 2 Konstytucji RP, jako prawo obywatela do rejestracji dźwięku lub obrazu z obrad rady gminy i posiedzeń jej komisji. Taki wniosek jest zasady tym bardziej, gdy zakazu rejestrowania przebiegu posiedzenia organu kolegialnego w jednostce samorządu terytorialnego nie wyklucza jego regulamin, czy statut. Równocześnie należy pamiętać, że ograniczenie dostępu do posiedzeń organów z przyczyn lokalowych lub technicznych nie może prowadzić do nieuzasadnionego zapewnienia dostępu tylko wybranym podmiotom.

Zakres informacji

Obowiązkowi udostępniania informacji publicznej podlegają bezwzględnie organy jednostek samorządu terytorialnego. Mieszkańcy danej miejscowości powiatu czy regionu mają prawo zasięgać każdej wiadomości odnoszącej się do działań tych organów oraz podmiotów, którym samorząd zlecił wykonywanie funkcji publicznych, w szczególności gospodarowaniem majątkiem gminy. W konsekwencji mieszkańcy mogą zapoznać się ze sposobem stanowienia aktów publicznoprawnych, informacjami o naborze kandydatów na wolne stanowiska, trybem działania rady gminy czy powiatu i zajmowanych przez nią stanowisk w sprawach lokalnych. Należy jednak pamiętać o tym, że jawność działań podejmowanych przez radnych może być ograniczona i w praktyce mogą wystąpić sytuacje, kiedy sesje czy komisje organów samorządowych będą zamknięte dla szerszego grona publiczności. Wyłączenie jawności dopuszczalne jest wyłącznie na drodze ustawowej. Oznacza to, że jedynie przepis ustawy może decydować o ograniczeniu zasady jawności działania tych organów samorządu terytorialnego. Obecnie żaden z powszechnie obowiązujących przepisów prawa takiego ograniczenia nie zawiera. Wobec powyższego rada gminy nie ma kompetencji do przypisania sobie oraz komisjom rady prawa do decydowania o wyłączeniu jawności. Organ stanowiący nie może również uzurpować sobie kompetencji do umieszczania w zasadach, ustalonych na podstawie art. 11b ustawy o samorządzie gminnym, postanowień dotyczących wyłączenia jawności.



Publiczna kontrola

Urzędy wiążą pewne terminy związane z udzielaniem informacji publicznych, o które występują zainteresowani. Powinno to nastąpić bez zbędnej zwłoki, czyli w ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku. Nie może on jednak przekroczyć dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku. Jawność działalności rad gminy, powiatu czy sejmiku województwa daje obywatelom możliwość nadzorowania prawidłowości wykonywania władzy publicznej przez samorząd. Mogą oni sprawdzić, co dzieje się z ich pieniędzmi składającymi się na budżet gminy, kontrolować i zapobiegać występującym patologicznym zachowaniom funkcjonariuszy publicznych, takim jak korupcja czy kumoterstwo. Władze miast i gmin coraz poważniej traktują ustawowy obowiązek o dostępie do informacji publicznej. Często wręcz zachęcają i nawołują mieszkańców do brania udziału w sesjach organów kolegialnych. Większa przejrzystość działań organów samorządu, ciągłe, czytelne i pełne informowanie o przedsięwzięciach poczynionych na rzecz lokalnych społeczności przekładają się na większe poparcie i zaufanie ze strony obywateli, a tym samym często również wygrana w wyborach lokalnych.
Dostęp do informacji
Obywatel ma dostęp do informacji związanych z działalnością organów samorządu poprzez:
● Biuletyn Informacji Publicznej,
● wstęp na posiedzenia organów kolegialnych pochodzących z powszechnych wyborów,
● wniosek do urzędu,
● wyłożenie lub wywieszenie w miejscach ogólnodostępnych,
● zainstalowanie odpowiednich urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk.
Informacje o działaniu rady
Jawność sesji organów kolegialnych samorządu terytorialnego i posiedzeń jej komisji zapewnia się poprzez:
● podanie do publicznej wiadomości informacji o miejscu, terminie i tematyce obrad w odpowiednim terminie przed ich rozpoczęciem,
● transmisję telewizyjną z sesji rady,
● dopuszczenie publiczności do obserwowania obrad,
● udostępnienie protokołów z obrad tych organów do publicznego wglądu,
● zamieszczanie informacji na stronach internetowych.
Podstawa prawna
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 144, poz. 1591 z późn. zm.).
Ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.).