Na jakie wsparcie ze strony samorządu mogą liczyć członkowie wspólnoty samorządowej? Jaki jest jej wymiar? Czy taka pomoc może być cofnięta?
Przemysław Krzyżanowski
zastępca prezydenta Koszalina
Jednostki samorządu terytorialnego, w tym w szczególności gminy, wspierają mieszkańców w wielu sytuacjach. Przykładowo zgodnie z ustawą o pomocy społecznej świadczenia z niej udzielane są osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby czy przemocy w rodzinie. Środki z niej mogą być również przyznane na potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych. Na pomoc mogą również liczyć osoby w wieku emerytalnym poprzez pobyt w dziennym ośrodku wsparcia, osoby z zaburzeniami psychicznymi poprzez pobyt w środowiskowym domu samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, jak również dzieci uczęszczające do placówek opiekuńczo-wychowawczych. Z kolei na podstawie przepisów ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów świadczenia z funduszu alimentacyjnego mogą otrzymać osoby uprawnione do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli ich egzekucja okazała się bezskuteczna. Jednocześnie o wsparcie na podstawie przepisów rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych finansowane z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mogą ubiegać się osoby niepełnosprawne. Chodzi przede wszystkim o dofinansowanie m.in.: uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych, zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.
Z kolei świadczenia realizowane przez miejskie (gminne) ośrodki pomocy społecznej w ramach zadań własnych i zleconych gminy, o które mogą ubiegać się mieszkańcy gminy, to m.in.: zasiłki celowe na odzież, leki, żywność, opał, sprawienie pochówku, łączne formy pomocy, zasiłki celowe specjalne, posiłki, zasiłki okresowe, usługi opiekuńcze, specjalistycznie usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi czy zasiłki stałe. Przykładowo łącznie w 2009 roku z tych form pomocy skorzystało w Koszalinie ponad 3 tys. osób.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej uzależnione jest od kryterium dochodowego przy jednoczesnym wystąpieniu przynajmniej jednej z przesłanek, np. bezrobocia czy niepełnosprawności. W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie lub rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy, np. na częściowe pokrycie zakupu leków lub leczenia. Inaczej jest w przypadku prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. To świadczenie nie jest uzależnione od dochodu rodziny, a od legitymowania się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami np. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Z kolei podstawą do uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego jest posiadanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Przyznane świadczenie na podstawie ustawy o pomocy społecznej można ograniczyć lub wstrzymać m.in. w przypadku zmiany sytuacji materialnej osoby lub rodziny. Chodzi o sytuację, w której dochód osoby lub rodziny przekracza ustalone kryterium dochodowe. Inne sytuacje skutkujące wstrzymaniem świadczenia to stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów, jak również w przypadku braku współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. Z kolei prawo do świadczeń rodzinnych może zostać cofnięte, jeżeli przykładowo dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej lub osoba ucząca się została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie. Podobne jest jeżeli pełnoletnie dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko czy członkowi rodziny przysługują świadczenia rodzinne za granicą, pod warunkiem że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.