Przedsiębiorców dotyczy zakaz stosowania niedozwolonych postanowień umownych. Na czym one w praktyce polegają?
Są to postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Stanowiąc tego rodzaju zakaz, ustawodawca wyszedł z założenia, że konsument jest słabszą stroną umowy zawieranej z przedsiębiorcą i wymaga dodatkowej ochrony. Założenie to nie w każdym przypadku odpowiada prawdzie, gdyż często to konsument jest podmiotem dominującym, co dotyczy rynków tzw. popytowych bądź małych przedsiębiorców. Nie zmienia to jednak faktu, że zakaz ten dotyczy bezwzględnie wszystkich przedsiębiorców.
Chodzi więc o przypadki, kiedy konsument nie ma możliwości negocjowania zawieranej umowy, a może jedynie przyjąć oferowane mu gotowe warunki w postaci wzorca umownego, regulaminu itp. Nazwa wzorca nie ma tu żadnego znaczenia. Istotne jest jedynie to, czy określa on prawa i obowiązki stron umowy i nie podlega indywidualnym negocjacjom. Jeżeli wzorzec taki jest częściowo negocjowalny, to w tej części nie obejmuje go zakaz, o którym mowa.
Co do przesłanek dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów konsumentów, to są one analizowane dla każdego postanowienia i uwzględniają dobre obyczaje panujące na rynku ogólnie bądź w ramach danej branży, a także rozkład korzyści, obciążeń i ryzyk związanych z zawarciem i wykonaniem umowy.
Dla ułatwienia w kodeksie cywilnym ustawodawca zawarł niewyczerpujący katalog reguł, które pozwalają ocenić postanowienie jako niedozwolone. Wyliczenie to jest jedynie przykładowe. Jego rozwinięciem jest bogate orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który orzeka w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Co istotne, powództwo w takich sprawach może wytoczyć nie tylko strona umowy zawartej z przedsiębiorcą, ale każdy, kto według oferty mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą kwestionowane postanowienie. Powództwo takie może wytoczyć także organizacja społeczna chroniąca konsumentów, rzecznik konsumentów oraz prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który dokonuje przeglądów wzorców w ramach prowadzonych postępowań o charakterze indywidualnym bądź szerokich badań, obejmujących całe branże, jeżeli tylko posługują się one wzorcami.
Skutkiem orzeczenia o uznaniu danego postanowienia za niedozwolone jest jego wpis do rejestru niedozwolonych postanowień umownych.
Jarosław Chałas
partner zarządzający Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy