W przypadku utraty dokumentu podróży (paszportu, dowodu osobistego) konsul może potwierdzić naszą tożsamość, ustalić niezbędne dane i wystawić tymczasowy dokument podróży (paszport tymczasowy) na powrót do miejsca stałego pobytu.
W razie zatrzymania / aresztowania obywatel polski ma prawo żądać kontaktu z polskim konsulem, który może powiadomić krewnych, uzyska informacje o powodach zatrzymania / aresztu, grożącej karze, procedurze sądowej, itp. Należy pamiętać, że konsul nie udziela pomocy prawnej i nie prowadzi spraw zatrzymanych / aresztowanych. Może tylko wskazać listę miejscowych prawników świadczących usługi profesjonalnej pomocy prawnej.
Brak polskiego konsulatu w danym państwie nie oznacza, że polski obywatel jest pozbawiony możliwości uzyskania pomocy. W państwach spoza Unii Europejskiej obywatel Polski może zwrócić się o pomoc do przedstawicielstw innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Placówki dyplomatyczne innych państw UE są zobowiązane do udzielenia pomocy konsularnej w takim samym zakresie, w jakim pomagają własnym obywatelom.
O tym, jakiej pomocy i w jakich sytuacjach może oczekiwać od służby konsularnej obywatel polski przebywający za granicą, mówi szczegółowo ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne.
Co do zasady zgodnie z Prawem konsularnym jeżeli polski konsulat dowie się o tym, że obywatel polski jest traktowany przez władze danego państwa w sposób mniej korzystny niż wynika to z przepisów obowiązujących w tym państwie, noszący znamiona dyskryminacji lub niezgodny z międzynarodowymi standardami dotyczącymi praw człowieka - wówczas konsul podejmuje działania (zgodne z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego) w celu ochrony praw obywatela polskiego.
Pomoc konsularna
Pomoc konsularna udzielana jest obywatelowi polskiemu w szczególności w razie:
- poważnego wypadku lub ciężkiej choroby,
- aresztowania lub zatrzymania,
- aktu przemocy, którego ofiarą padł obywatel polski,
- zgonu obywatela polskiego,
- konieczności nagłego powrotu obywatela polskiego pozbawionego środków finansowych do Polski albo do państwa zamieszkania.
Pomoc konsularna udzielana jest tylko w niezbędnym zakresie i z zastosowaniem środków koniecznych do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego.
Pomoc na wniosek
Na wniosek obywatela polskiego konsul:
- może wystąpić do sądów i innych organów danego państwa w sprawie uzyskania odpisów orzeczeń sądowych, dokumentów stanu cywilnego, świadectw pracy i innych dokumentów
- wskaże organ, który w danym kraju jest właściwy w danej sprawie
- udziela informacji o podmiotach świadczących pomoc prawną w danym państwie, w szczególności pomoc prawną świadczoną bezpłatnie lub przez osoby posługujące się językiem polskim.
Na wniosek obywatela polskiego konsul ponadto: sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów; poświadcza własnoręczność podpisu i znaku ręcznego oraz poświadcza datę okazania dokumentu, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu.
Ponadto na wniosek obywatela polskiego konsul może przyjąć do depozytu dokumenty, środki płatnicze lub przedmioty wartościowe, ale tylko na okres niezbędny do ochrony jego praw i interesów. Konsul może także przyjąć rzeczy znalezione w celu ich zwrotu właścicielowi, o ile zostanie uprawdopodobnione, że należą one lub należały do obywatela polskiego.
Pomoc finansowa
W ramach pomocy konsularnej konsul może (na wniosek) udzielić obywatelowi polskiemu przebywającemu w danym okręgu konsularnym pomocy finansowej na pokrycie niezbędnych wydatków na powrót do Polski.
Konsularna pomoc finansowa jest udzielana jeśli:
- osoba trzecia wpłaci kwotę przeznaczoną dla wnioskodawcy (na rachunek bankowy urzędu konsularnego, polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego albo Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP);
- wnioskodawca złoży oświadczenie o zobowiązaniu się do zwrotu całości lub części otrzymanej kwoty (zwrot kwoty pomocy finansowej następuje w terminie wskazanym przez konsula; zobowiązany ma na zwrot od 1 do 3 miesięcy licząc od dnia udzielenia pomocy finansowej).
Konsul może w ramach posiadanych środków udzielić pomocy finansowej także bez spełnienia powyższych warunków w sytuacji, gdy polski obywatel jest dotknięty zdarzeniami mogącymi powodować zagrożenie dla życia lub bezpieczeństwa oraz ofiarom innych nadzwyczajnych zdarzeń losowych.
Konsul może odmówić udzielenia pomocy finansowej, jeżeli wnioskodawca:
- wydatkował poprzednio udzieloną pomoc finansową na cele inne niż powrót do Polski;
- nie wywiązał się z zobowiązań zaciągniętych w związku z udzieloną mu wcześniej pomocą finansową;
- ma możliwość uzyskania środków na pokrycie niezbędnych wydatków, w szczególności poprzez: a) otrzymanie kwoty w wysokości wystarczającej na pokrycie kosztów powrotu, b) opłacenie biletu powrotnego przez osobę trzecią, c) odroczenie przez przewoźnika płatności za bilet powrotny, d) skorzystanie z kart płatniczych lub innych form zapłaty bezgotówkowej, e) uzyskanie środków na pokrycie kosztów powrotu do Polski na podstawie przepisów ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych.
W wyjątkowych przypadkach pomoc finansowa może zostać udzielona z urzędu. Udzielenie pomocy finansowej lub odmowa jej udzielenia następuje w drodze decyzji.
Zapomoga od konsula
W uzasadnionych przypadkach konsul może udzielić także zapomogi. Taka możliwość dotyczy zarówno obywateli polskich, jak i osób polskiego pochodzenia przebywających lub zamieszkałych w okręgu konsularnym. Zapomoga jest formą pomocy materialnej dla osób znajdujących się w niedostatku, którzy nie mogą otrzymać pomocy z innych źródeł.
Zapomoga może zostać przyznana na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, w szczególności na: zakup niezbędnych lekarstw, żywności, odzieży, pomocy szkolnych lub na opłacenie kosztów niezbędnej opieki (trudna sytuacja wymaga udokumentowania).
Czego konsul nie zrobi
Warto pamiętać, że konsul to nie bank czy firma pożyczkowa ani firma ubezpieczeniowa. Nie jest też kancelarią prawną, biurem pośrednictwa pracy ani biurem turystycznym. Pomoc konsularna zadziała tylko w określonych sytuacjach i w oparciu o przepisy prawa.
Zgodnie z Prawem konsularnym konsul odmówi wykonania czynności, która byłaby sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
Należy pamiętać, że konsul może odmówić wykonania czynności, jeżeli jej wykonanie:
- mogłoby stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia jego lub innych osób;
- mogłoby wywołać poważną szkodę;
- wymagałoby nieproporcjonalnie dużych nakładów, a istnieją inne możliwości wykonania czynności łatwo dostępne dla składającego wniosek.
Prawo konsularne - zmiany od 4 listopada 2019 r.
4 listopada 2019 r. wejdą w życie zmienione i nowe przepisy Prawa konsularnego (Dz.U. 2019 poz. 1687), które zwiększają nieco możliwości udzielenia przez konsulaty pomocy obywatelowi polskiemu za granicą. Nowe przepisy pozwolą konsulowi m.in. żądać od organów władzy publicznej, sądów, prokuratury, organizacji lub instytucji udzielenia informacji lub udostępnienia dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, niezbędne do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego, jeżeli jest to konieczne do udzielenia pomocy konsularnej.
Ponadto w ramach pomocy konsul będzie mógł przekazać obywatelowi polskiemu przebywającemu w danym okręgu konsularnym kwotę pieniężną, która pozwoli na zabezpieczenie jego podstawowych potrzeb (dotyczy to w szczególności osoby aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności). Warunkiem przekazania takiej kwoty przez konsula będzie jednak to, że osoba trzecia (np. krewny, znajomy) wpłaci na rachunek bankowy urzędu konsularnego, polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego albo Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP równowartość tej kwoty.