Problem polegał na ustaleniu, która jednostka kościelna ma prawo wytaczania roszczeń po nieistniejących już dziś kościelnych osobach prawnych – kościołach parafialnych (jako podmiotach prawa) i beneficjach proboszczowskich.
SN orzekł, że parafiom katolickim, położone na terenach byłego zaboru pruskiego, które weszły po I wojnie światowej w skład odrodzonego Państwa Polskiego, przysługują roszczenia wynikające z art. 61 ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, tj. roszczenia dotyczące zwrotu mienia i przejętego przez państwo po 1945 roku.
W uzasadnieniu SN wskazał, że podmiotowość cywilnoprawna parafii nie była kwestionowana już od lat 1960-tych, aczkolwiek przyznanie osobowości prawnej wówczas następowało niemal wyłącznie przez jednolite orzecznictwo sądowe, gdyż nie było przepisów prawnych te kwestie regulujących. Także w Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 r. przyznał osobowość prawną parafiom, a beneficja polecał zlikwidować. SN wskazał, że co prawda prawo kanoniczne przewiduje, iż majątek zlikwidowanych osób kościelnych przechodzi na osoby kościelne wyższego rzędu (np. diecezje), ale nakazuje też uszanowanie woli ofiarodawców. Skoro majątek beneficjów czy dawnych kościołów był wykorzystywany na potrzeby danej parafii, to obecne parafie mają prawo występowania z roszczeniami dotyczącymi upaństwowionych przez laty majątków, które znajdują się na ich terenie.
ORZECZNICTWO
Uchwała Sądu Najwyższego z 12 września 2018 r. sygn. III CZP 14/18.
