Dostępność plus w edukacji, zdrowiu i transporcie. O co chodzi w nowym rządowym programie?

Rządowy program Dostępność Plus jest planowany na lata 2018-2025. Celem działań ma być zapewnienie niezależności życia i podniesienia jego jakości osobom o szczególnych potrzebach m.in. seniorom, osobom na wózkach inwalidzkich i poruszającym się o kulach czy laskach, niewidomym i słabowidzącym, głuchym i słabosłyszącym, z niepełnosprawnościami psychicznymi i intelektualnymi, kobietom w ciąży i osobom z małymi dziećmi. Planuje się, że na program Dostępność plus zostanie przeznaczone ponad 23 mld zł - z funduszy unijnych i krajowych oraz z tak zwanych funduszy norweskich i EOG.

Za program Dostępność plus odpowiada Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju.

W ramach programu wskazany minister właściwy ds. rozwoju regionalnego będzie odpowiedzialny za koordynację dostępności w ramach różnych sektorowych polityk publicznych. Do tej pory zagadnienia związane z dostępnością nie są przydzielone do żadnego z ministerstw.

Przede wszystkim powstanie Prawo dla dostępności. Projekt programu Dostępność plus wskazuje, że wadą obecnych przepisów prawa w Polsce w zakresie dostępności jest brak skutecznych mechanizmów kontrolnych, gwarantujących realizację dostępności dla nowych obiektów i przestrzeni, jako w pełni dostosowanych do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami.

Polskie ustawodawstwo nie posługuje się pojęciem uniwersalnego projektowania, a Polska jako jedno z czterech państw europejskich nie posiada prawnie przyjętych standardów dostępności dla przestrzeni publicznej.

Ustawa nakładałaby obowiązki stosowania zasad dostępności m.in. na podmioty realizujące zadania publiczne, w tym administrację centralną i samorządową, agencje i fundusze, jednostki budżetowe, fundacje skarbu państwa i z jego udziałem.

Te obowiązki otrzymałyby także podmioty realizujące zadania publiczne (także przedsiębiorstwa i organizacje pozarządowe), przedsiębiorstwa realizujące usługi o charakterze powszechnym oraz przedszkola, szkoły, szkoły wyższe.

Zostaną także opracowane Standardy Dostępności, oparte na zasadach uniwersalnego projektowania. Krajowe standardy będą dotyczyć m.in. budownictwa, transportu, cyfryzacji a także rozwiązań organizacyjnych, w tym na przykład jakości usług w służbie zdrowia czy w edukacji.

Przyjęcie przez ustawodawcę lub organ wykonawczy odpowiednich przepisów pozwoli na powszechne zastosowanie wytycznych w celu udostępnienia środowiska osobom z różnymi możliwościami w zakresie mobilności i percepcji.

Autorzy programu chcą także usuwać bariery proceduralne, które utrudniają lub uniemożliwiają osobom z niepełnosprawnościami korzystanie z zasobów państwa na zasadzie równego dostępu. W skutek tego osoby z niepełnosprawnościami narażone są często na nieuzasadnione koszty. Zostanie przeprowadzona ewaluacja procedur, która doprowadzi do dostosowania ich do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Powołana zostanie Rada ds. Dostępności, która będzie organem konsultacyjno-doradczym dla szefa MIiR. W jej skład wejdą m.in. przedstawiciele administracji publicznej, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, organizacji senioralnych, uczelni wyższych. Zadaniem Rady będzie inicjowanie działań na rzecz poprawy dostępności oraz opiniowanie działań i inicjatyw władz publicznych w tym zakresie.

Dodatkowo planuje się powołanie 100 koordynatorów dostępności w jednostkach administracji publicznej. Ich zadaniem byłoby pilnowanie, by wszystkie działania urzędu były zgodne z ideą dostępności.

Zostaną też zaprojektowane modelowe wzory dokumentów dot. zamówień publicznych i inwestycji (np. specyfikacji istotnych warunków zamówienia i opisów dostępności inwestycji, przykłady klauzul społecznych, list sprawdzających i kontrolnych). Będą one uwzględniały wymagania dla osób o specjalnych potrzebach (np. budowa przystanku, drogi, przejścia podziemnego). Wzory te będą stosowane przez wszystkie podmioty dokonujące zamówień publicznych.

W ramach Dostępności plus zostanie wprowadzony wymóg by inwestycje infrastrukturalne podlegały audytom dostępności. Opis dostępności będzie mógł zostać wykonany przez niezależną instytucję/eksperta/organizację pozarządową lub samego projektanta/architekta. Dzięki takim opisom dostępności każda osoba będzie wiedziała, jakie udogodnienia i jakie ewentualnie bariery może napotkać w przypadku osobistej wizyty w obiekcie/budynku.

Kolejnym działaniem będzie budowa systemu zbierania danych o dostępności w statystyce publicznej, co umożliwi określenie stanu obecnego oraz jednoznaczne wyznaczenie wartości docelowych. Zakres zbieranych danych będzie uwzględniał główne aspekty dostępności (między innymi budownictwo, transport, kultura, cyfryzacja) oraz ich zróżnicowanie przestrzenne w układzie terytorialnym. Rekomendacje wynikające z analizy tych danych posłużą m.in. w ocenie postępu programu Dostępność plus.

Program zakłada też stworzenie sieci organizacji pozarządowych, zajmujących się dostępnością, poprzez ich wsparcie finansowe przeznaczonych na budowanie kompetencji do prowadzenia audytów, doradztwa, szkoleń i świadczenia usług w zakresie udostępniania (na przykład komunikacji alternatywnej, opracowywania dostępnych materiałów itp.).

Państwo będzie także starać się zwiększać społeczną świadomość dostępności. W tym celu konieczna jest szeroka edukacja społeczna podnosząca świadomość problematyki różnych potrzeb i dostępności dla różnych grup społecznych. Przewiduje się różnego rodzaju kampanie informacyjne i edukacyjne głównie w internecie, w tym w mediach społecznościowych, poświęconych tematyce

potrzeb i funkcjonowania osób ze szczególnymi potrzebami.

Do podnoszenia świadomości społecznej będą wykorzystywane też kampanie społeczne, a także spotkania i konferencje organizowane dla wszystkich środowisk zajmujących się dostępnością (np. organizacje pozarządowe, biznes, administracja, JST).

Rząd planuje przeznaczyć na wszystkie działania w zakresie koordynacji różnych sektorowych polityk publicznych w ramach programu Dostępność plus 74 mln zł.