Kiedy można wydziedziczyć krewnych

Najbliżsi krewni dziedziczą po zmarłym spadkodawcy z mocy ustawy. Może on jednak sporządzić testament i do spadku powołać tylko niektórych z ustawowych spadkobierców albo dalszych krewnych, a nawet osobę obcą.

Mąż od dawna mieszka za granicą i nie utrzymuje z nami kontaktów. Rozwodu nie mamy. Chcę majątek zapisać córkom w testamencie. Nie chcę, aby mąż po mnie dziedziczył. Czy w testamencie mogę pozbawić go prawa do spadku?

Tak

W testamencie spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób, które sam wskazuje. Spadkobiercy ustawowi niewyszczególnieni w testamencie nie dziedziczą. Są więc pozbawieni prawa do spadku. Pominięci w testamencie: małżonek, dzieci i rodzice zmarłego (którzy dziedziczyliby wówczas, gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci), mogą wystąpić z roszczeniem o zachowek. Pominięcie ich w testamencie nie oznacza, że zostali wydziedziczeni, czyli pozbawieni spadku oraz prawa do zachowku. Są pozbawieni tylko przypadającego im z mocy ustawy udziału w spadku. Spadkodawca może w testamencie zawrzeć rozporządzenie o tym, że wydziedzicza zstępnych, małżonka i rodziców oraz pozbawia ich prawa do zachowku. Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu.

Podstawa prawna

• Art. 1008 i 1009 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy wnuki mają prawo do zachowku, gdy ich ojciec został skutecznie wydziedziczony?

Tak

Jeżeli ojciec zostaje skutecznie wydziedziczony przez dziadka, to wówczas jego dzieci mają prawo wystąpić przeciwko spadkobiercy ustawowemu z żądaniem wypłaty zachowku.

Przed wypłatą zachowku spadkobierca testamentowy może się bronić tylko w taki sposób, że udowodni, iż wydziedziczenie było bezpodstawne. Przeprowadzenie takiego dowodu opłaca się wówczas, gdyby z wyliczeń matematycznych okazało się, że zachowki dla wnuków będą znacznie wyższe niż dla ich ojca.

Zachowek może wynosić połowę lub dwie trzecie wartości udziału, jaki otrzymałaby dana osoba dziedzicząc spadek z mocy ustawy.

W tej sytuacji wnuki będą miały prawo do zachowku nawet wówczas, gdy wydziedziczony ich ojciec przeżył spadkodawcę.

Podstawa prawna

• Art. 991 i 1011 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy spadkodawca może w inny sposób niż w testamencie wydziedziczyć dziecko z dziedziczenia po nim? Czy ma prawo tego dokonać z dowolnego powodu?

Nie

Spadkodawca może wydziedziczenia dokonać tylko w testamencie, który jest ważny i sporządzony w sposób właściwy. Ma prawo sporządzić testament, w którym powołuje określone osoby do dziedziczenia, zaś wymienionych w nim spadkobierców ustawowych wydziedzicza i pozbawia prawa do zachowku. Ważny też będzie testament, w którym spadkodawca wyłącznie wydziedzicza i pozbawia prawa do zachowku określone osoby, natomiast nie wskazuje spadkobiercy testamentowego.

Spadkobierca nie może zostać pozbawiony prawa do zachowku z dowolnej przyczyny. Może to być jedynie przyczyna wyszczególniona w art. 1008 kodeksu cywilnego. Wydziedziczenie może nastąpić wówczas, gdy uprawniony do zachowku, wbrew woli spadkodawcy, postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego albo dopuścił się względem spadkodawcy bądź jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Uzasadnionym powodem pozbawienia skutecznie prawa do zachowku jest też uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Chodzi tutaj nie tylko o niepłacenie alimentów, do których spadkobierca był zobowiązany, ale także na przykład o odmowę sprawowania opieki nad spadkodawcą, której wymaga on z powodu wieku albo złego stanu zdrowia. Natomiast z innych przyczyn nie może dojść do skutecznego wydziedziczenia spadkodawcy. Gdyby zaś w testamencie nie została podana skuteczna przyczyna wydziedziczenia, to wówczas spadkobierca nie ma wprawdzie prawa do spadku, ale może wystąpić z roszczeniem o zachowek.

Spadkodawca nie może też wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, gdy mu przebaczył.

Podstawa prawna

• Art. 1008 i 1010 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Ojciec wystąpił o rozwód z winy jego drugiej żony. Niestety nie doczekał wyroku, bo nagle zmarł. Nie zdążył też sporządzić testamentu i wydziedziczyć w nim żony, z którą się rozwodził. Czy mogę wystąpić do sądu o wyłączenie żony ojca od dziedziczenia?

Tak

Małżonek zmarłego z mocy ustawy jest wyłączony od dziedziczenia wówczas, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie było uzasadnione.

Sąd Najwyższy w uchwale z 19 sierpnia 1983 r. w sprawie sygn. akt III CZP 38/83 opublikowanej w OSNCP nr 2-3 z 1984 r., poz. 27, stwierdził, że wystąpienie o rozwód z winy małżonka jest również wyrażeniem przez spadkodawcę - pozwanego w sprawie o rozwód - zgody na rozwód z winy powoda.

Również żądanie orzeczenia rozwodu z winy obu stron daje podstawę do wyłączenia od dziedziczenia. Natomiast tylko samo wystąpienie o rozwód bez zgłoszenia takiego żądania nie daje podstaw do wyłączenia małżonka od dziedziczenia nawet wówczas, gdyby faktycznie był on winny rozkładu pożycia. Wyłączenie małżonka następuje na mocy orzeczenia sądu. Może się tego domagać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z tym małżonkiem. Na wytoczenie powództwa ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o otwarciu spadku, ale nie więcej niż rok od śmierci spadkodawcy.

Podstawa prawna

• Art. 930 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Czy mogę sporządzić testament i wydziedziczyć w nim córkę, ale tylko wówczas, gdy nie zmieni swojego dotychczasowego postępowania? Córka od kilku lat mieszka ze swoim przyjacielem znacznie od niej starszym, natomiast ja tego związku nie popieram. Gdyby jednak córka zerwała ten związek, to wówczas wydziedziczenie byłoby nieskuteczne. Czy mogę taki warunek postawić w testamencie?

Nie

Spadkobiercy nie można wydziedziczyć pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Takie wydziedziczenie nie byłoby ważne. Nie można więc skutecznie straszyć w testamencie spadkobiercy tym, że zostanie wydziedziczony, jeżeli nie zmieni swojego dotychczasowego trybu życia w określonym czasie.

Nieważne będzie również wydziedziczenie wówczas, gdy spadkodawca w testamencie wskazał przyczynę nieprawdziwą, inną niż ta, która rzeczywiście istniała i można ją było udowodnić.

Nieważność wydziedziczenia powoduje, że wprawdzie ta osoba nie dziedziczy z mocy ustawy, ale może domagać się zachowku. W tym przypadku pozostałe rozporządzenia testamentowe będą również ważne.

Podstawa prawna

• Art. 1009 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Zmarły pozostawił tylko dwóch braci. Był kawalerem i nie pozostawił własnych dzieci. Cały majątek zapisał w testamencie jednemu bratu. Czy drugi brat, pominięty w testamencie, ma prawo starać się o zachowek?

Nie

Rodzeństwu spadkobiercy, które zostało pominięte w testamencie, a byłoby powołane do spadku z ustawy, zachowek się nie należy. Prawo do niego w tej sytuacji mieliby tylko zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Krąg osób uprawnionych do zachowku jest więc znacznie węższy niż krąg spadkobierców ustawowych. Do spadkobierców ustawowych należą: małżonek i dzieci zmarłego, a w razie braku dzieci - rodzice oraz rodzeństwo.

W dodatku powstanie uprawnienia do zachowku rodziców zależy od tego, aby w konkretnej sytuacji zostali oni powołani do spadku z ustawy. Rodzice ustawowo dziedziczą tylko wtedy, gdy zmarły nie pozostawił dzieci. Gdyby zaś pozostawił dzieci, a rodzice nie doszli do dziedziczenia, to wówczas nie przysługuje im również prawo do zachowku.

Podstawa prawna

• Art. 991 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Przed wieloma laty rozwiodłem się. Mam nową rodzinę. Postanowiłem uporządkować sprawy spadkowe i spisać testament. Czy rozwiedzioną żonę powinienem w nim wydziedziczyć, aby nie otrzymała po mnie spadku?

Nie

Rozwiedziona żona nie dziedziczy z ustawy po rozwiedzionym mężu. Do spadku po nim może zostać powołana tylko w testamencie. Skoro więc z mocy ustawy nie dochodzi do spadku, to pominięta w testamencie nie ma również prawa ubiegać się o zachowek. Dlatego rozwiedzionej żony nie trzeba wydziedziczać w testamencie, wystarczy ją pominąć, aby nie miała prawa do spadku i do zachowku.

W takiej samej sytuacji jak rozwiedziona żona (mąż) znajduje się małżonek zmarłego wówczas, gdy sąd orzekł między nimi separację albo unieważnił małżeństwo. W razie tzw. separacji faktycznej, a nie prawnej, małżonkowie dziedziczą po sobie z mocy ustawy, nawet jeśli od lat nie utrzymują ze sobą kontaktu i mieszkają osobno w innych miastach. Aby małżonek pozostający w faktycznej separacji nie dziedziczył, trzeba sporządzić testament i powołać do spadku inne osoby. Aby nie miał prawa do zachowku, to trzeba go w testamencie wydziedziczyć.

Podstawa prawna

• Art. 935¹ ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Mój brat jest narkomanem. Czy tylko z tego powodu ojciec może go wydziedziczyć i pozbawić prawa do zachowku?

Nie

Wprawdzie jedna z przyczyn wydziedziczenia wskazana w art. 1008 kodeksu cywilnego zachodzi wówczas, gdy spadkodawca postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, ale chodzi tu nie tylko o prowadzenie przez niego nagannego trybu życia. Takim nagannym trybem życia jest na pewno narkomania, alkoholizm, czerpanie środków utrzymania z nielegalnych źródeł, zaniedbywanie własnej rodziny i obarczanie spadkodawcy kosztami jej utrzymania. Taki tryb życia powinien być jednak prowadzony wbrew woli spadkodawcy. Gdyby spór między spadkobiercami w związku z tym wydziedziczeniem trafił do sądu, to wówczas będzie on badał i oceniał, czy tryb życia wydziedziczonego był trwały i sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz czy spadkodawca go akceptował. W dodatku wszystkie te przyczyny nie mogą występować jednorazowo i krótkotrwale.

Podstawa prawna

• Art. 1008 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).