Jednym z obecnych wymogów, aby kandydat został urzędnikiem konsularnym jest zdanie odpowiedniego egzaminu oraz odbycie szkolenia przedegzaminacyjnego. Według nowych przepisów, dyrektor generalny służby zagranicznej będzie mógł zwolnić kandydata z obowiązku uczestniczenia w całości lub części szkolenia, jeśli "posiadana przez niego wiedza, doświadczenie zawodowe i umiejętności" dają gwarancję właściwego wykonywania funkcji konsularnych w danym państwie.
Zwolniona z uczestniczenia w szkoleniu oraz złożenia egzaminu konsularnego będzie mogła być osoba, która w okresie 12 miesięcy przed datą wyznaczenia na kandydata, złożyła egzamin w związku z wcześniejszym wyznaczeniem na urzędnika lub przestała pełnić funkcje konsularne nie dawniej niż 12 miesięcy przed wyznaczeniem na kandydata.
Jeśli kandydat zostanie zwolniony ze szkolenia przedegzaminacyjnego, to zgodnie z nowelą, będzie musiał uczestniczyć w szkoleniu przedwyjazdowym. Ze szkolenia przedwyjazdowego jednak dyrektor generalny służby zagranicznej również będzie mógł zwolnić kandydata na urzędnika konsularnego, jeśli posiadana przez niego wiedza, doświadczenie i umiejętności dają gwarancję właściwego wykonywania funkcji konsularnych.
Zmiany zajdą także w komisjach egzaminacyjnych, które przeprowadzają egzaminy konsularne. Zgodnie z obecnymi przepisami, egzamin przeprowadza komisja powoływana przez dyrektora generalnego służby zagranicznej spośród członków personelu dyplomatyczno-konsularnego posiadających stopień dyplomatyczny co najmniej I sekretarza. Zgodnie z nowelą, członków komisji wybierać ma się spośród członków służby zagranicznej, w tym osób zajmujących stanowiska kierownicze w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych, "wyróżniających się wiedzą, doświadczeniem zawodowym oraz umiejętnościami praktycznymi".
W uzasadnieniu nowych przepisów podkreślono, że zmiana jest podyktowana faktem, że wielu ekspertów zatrudnionych w służbie zagranicznej nie posiada stopnia dyplomatycznego, co nie oznacza, że - zdaniem projektodawców - nie posiadają "unikatowych kwalifikacji, by być członkiem komisji egzaminacyjnej".
Kwestie związane z organizacją egzaminów, szkoleń przedegzaminacyjnych, szkoleń przedwyjazdowych, zwolnień ze wspomnianych szkoleń oraz powoływania komisji egzaminacyjnych będą regulowane przez rozporządzenia ministra spraw zagranicznych.
Zgodnie z nowelą rozszerzony zostanie także zakres możliwości działań konsula w sprawie udzielenia pomocy obywatelowi polskiemu. W myśl noweli konsul będzie mógł żądać od organów władzy publicznej, sądów, prokuratury, organizacji lub instytucji, udzielenia informacji lub udostępniania dokumentów, w tym zawierających dane niezbędne do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego, jeśli będzie to konieczne do udzielenia pomocy konsularnej.
Ponadto konsul - według noweli - będzie mógł nie tylko, jak obecnie, na wniosek obywatela polskiego, ale także organu administracji publicznej w Polsce lub sądu lub prokuratury, wystąpić do sądów i innych organów państwa przyjmującego w sprawie uzyskania odpisów orzeczeń sądowych, dokumentów stanu cywilnego, świadectw pracy innych dokumentów oraz udzielić informacji o podmiotach świadczących pomoc prawną w państwie przyjmującym.
Ustawa wejdzie w życie po upływie 2 miesięcy od jej ogłoszenia.