Adwokat musi mieć możliwość odwołania się od decyzji sądu o zwolnieniu go z tajemnicy zawodowej - uznał Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Urząd skarbowy podczas rutynowej kontroli odkrył, że Sílvia Maria De Brito Ferrinho Bexiga Villa-Nova prowadząca kancelarię adwokacką w Faro nie zapłaciła podatku VAT od honorariów przelanych na jej prywatne bankowe konto w 2005 r. i 2006 r. Urzędnicy poprosili prawniczkę o przedstawienie wyciągów z rachunków bankowych, ale ta odmówiła powołując się na tajemnicę zawodową oraz tajemnicę bankową. W efekcie prokurator wszczął śledztwo w sprawie oszustwa podatkowego, a następnie postawił Brito Ferrinho Bexiga Villa-Nova formalne zarzuty.

Śledczy zwrócili się też do sądu w Faro o zwolnienie adwokat z tajemnicy zawodowej oraz uchylenie tajemnicy bankowej. Sędzia śledczy z kolei wystąpił do sądu apelacyjnego o autoryzowanie na to zgody, dowodząc, że tajemnica zawodowa nie jest wartością absolutną oraz nie może ona wymykać się ogólnym zasadom wymiaru sprawiedliwości oraz ustalania prawdy materialnej.

Sąd apelacyjny zgodził się na zwolnienie prawniczki z tajemnicy adwokackiej i bankowej, tłumacząc, że interes publiczny powinien w tej sprawie przeważyć nad interesem prywatnym. Brito Ferrinho Bexiga Villa-Nova wniosła odwołanie do Sądu Najwyższego, ale zostało ono oddalone. Rok później prokurator umorzył postępowanie karne w sprawie oszustw podatkowych przeciwko niej.

Adwokat złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w której stwierdziła, że wyciągi z jej rachunków bankowych zostały wykorzystane w postępowaniu karnym toczącym się przeciwko niej oraz postawiła zarzut naruszenia zasady tajemnicy zawodowej wiążącej ją z tytułu wykonywanego zawodu. W jej ocenie portugalskie władze ograniczyły jej prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 konwencji), prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13) oraz prawo do poszanowania życia prywatnego (art. 8).

Trybunał przyznał, że wykorzystanie wyciągów bankowych skarżącej do celów postępowania karnego było ingerencją w prawo do poszanowania tajemnicy adwokackiej, co mieści się w granicach życia prywatnego. Ingerencja ta była zgodna z prawem i służyła realizacji uzasadnionego celu, jakim było zwalczanie przestępczości.

ETPC zauważył też, że procedura zwolnienia adwokat z tajemnicy zawodowej została przeprowadzona przed sądem, ale bez obecności skarżącej. Brito Ferrinho Bexiga Villa-Novanie nie była bowiem świadoma, że tajemnica adwokacka i bankowa zostały uchylone do momentu doręczenia jej decyzji sądu apelacyjnego. Skarżąca nie miała więc możliwości uczestniczenia w postępowaniu na żadnym etapie ani przedstawienia swoich argumentów.

Sąd nie skonsultował też kwestii zwolnienia prawniczki z tajemnicy zawodowej z samorządem adwokackim, mimo że wymagały tego przepisy krajowe. Wprawdzie jego opinia nie byłaby wiążąca, ale zdaniem trybunału miałaby ona w tej sprawie istotne znaczenie, biorąc pod uwagę jej przedmiot.

Ponadto zdaniem trybunału portugalski Sąd Najwyższy nie zbadał apelacji adwokat, a jedynie uznał, że nie ma ona możliwości odwołania od rozstrzygnięcia sądu apelacyjnego. ETPC podkreślił, iż sam fakt, że apelacja skarżącej nie została dopuszczona, nie spełnia wymogu skutecznej kontroli sądowej, którą przewiduje art. 8 konwencji. Brito Ferrinho Bexiga Villa-Novanie nie miała więc dostępu do żadnego środka zaskarżenia decyzji sądu.

Tym samym trybunał stwierdził, że ze względu na brak odpowiednich gwarancji proceduralnych oraz skutecznej kontroli sądowej portugalskie władze nie osiągnęły właściwej równowagi między wymogami interesu publicznego a wymogami ochrony prawa do poszanowania życia prywatnego skarżącej.

ETPC zasądził na rzecz adwokat 3 250 euro zadośćuczynienia oraz zwrot kosztów postępowania.

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu z 1 grudnia 2015 r. w sprawie De Brito Ferrinho Bexiga Villa-Nova przeciwko Portugalii (sygn. 69436/10)

EŚ