Polacy coraz chętniej wyjeżdżają do krajów arabskich i to nie tylko na wakacje pod palmami. Większa otwartość na międzynarodowe kontakty coraz częściej powoduje, iż stykamy się z muzułmańską kulturą i… tamtejszym prawem. Warto zatem wiedzieć czym tak naprawdę jest prawo muzułmańskie będące podstawą systemów prawnych większości państw arabskich.

Muzułmańskie życie społeczne pozostaje pod tak mocnym wpływem religii, że często trudno znaleźć rozgraniczenie pomiędzy tym, co w Europie zwykliśmy nazywać prawem a teologią czy polityką. Cechą charakterystyczną islamu jest zazębianie się tych i wielu innych sfer działalności ludzkiej. W praktyce, prawo muzułmańskie, oprócz relacji pomiędzy ludźmi, obejmuje także relacje pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Uważane jest za idealny system prawny, a życie według wyznaczonych przez nie reguł oznacza życie idealne. Cel, do którego się dąży.[1]

Prawo objawione

Podstawową cechą prawa islamu, wyróżniającą go spośród innych systemów, jest jego boskie pochodzenie. Źródłem sprawiedliwości jest Bóg. Prawo muzułmańskie jest zatem prawem objawionym, co nadaje mu szczególny charakter. Jest ono raz na zawsze ustalone, niezmienne, a zadaniem człowieka może być tylko jego interpretacja i objaśnianie.

Co za tym idzie, człowiek nie może zmieniać czy nowelizować prawa inaczej niż w zgodzie z Koranem. W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie, akcie który został opracowany przez Europejską Radę Islamską z siedzibą w Londynie, stwierdzono, że „racjonalność sama w sobie, bez światła boskiego objawienia, nie może być nieomylnym przewodnikiem w ludzkich sprawach.

Nie może też stanowić duchowego pożywienia dla ludzkiej duszy”.[2] W tym kontekście Koran i sunna[3] bywają porównywane[4], ze względu na swój nadrzędny wobec innych aktów charakter, do konstytucji krajów europejskich. Porównanie to nie wydaje się być jednak właściwe, gdy weźmiemy pod uwagę możliwość zmiany konstytucji[5] Dalece mniej wyraźnie niż w Europie rysują się w państwach muzułmańskich związki między prawem a innymi elementami kultury. Prawo muzułmańskie nie jest podatne na zmiany obyczajowe, co może uchodzić zarówno za jego zaletę jak i wadę.

Filozofia prawa

Zgodnie z myślą europejską, prawo jest wyrazem woli człowieka i przejawem jego aktualnego zapotrzebowania. Można zatem stwierdzić, że prawo tworzone jest przez człowieka i dla człowieka. Idea ta obca jest natomiast prawu muzułmańskiemu. Jeżeli bowiem aktualna sytuacja nie odpowiada prawu (a więc sprzeczna jest z Koranem), należy ją zmienić tak, aby była z nim zgodna[6]

Szari’at czyli dobra droga

W języku polskim zwykło się używać terminu szari’at na określenie prawa muzułmańskiego. Początkowo jednak w arabskiej terminologii prawniczej funkcjonowało określenie fiqh, czyli nauka. Szari’a to „dobra droga”, po której powinni kroczyć wierni.[7] W literaturze[8] proponowane jest rozumienie pojęcia szari’at jako zespołu przepisów regulujących życie muzułmanów.

Fiqh zaś jest muzułmańską nauką obejmującą rozważania teoretyczne i ustalenia praktyczne dotyczące obowiązków oraz praw. Pojęcie to porównywane bywa także z rzymskim terminem „iurisprudentia”

W świecie islamu prawo ma ogromne znaczenie, jest bowiem głosem samego Boga. Jeżeli zatem chcemy poznać tą fascynującą kulturę, musimy poznać i prawo. Jak bowiem pisał prof.Józef Bielawski: „Prawo islamu jest ściśle związane z religią, toteż przepisy prawne mają w zasadzie sankcję religijną. Poznanie prawa muzułmańskiego jest kluczem do zrozumienia natury społeczeństwa muzułmańskiego i kultury islamu w ogóle”.

Anna Ślęzak





[1] Józef Bielawski, Islam, religia państwa i prawa, Warszawa 1973

[2] Ireneusz Kamiński, Słuszność i prawo: szkic prawnoporównawczy, Kraków 2003

[3] Sunna jest to zbiór opowieści związanych z życiem proroka Mahometa, będący zarazem źródłem prawa muzułmańskiego

[4] 3 S. W. Witkowski, Wprowadzenie do prawa muzułmańskiego, Warszawa 2009

[5] O zmianie konstytucji mówi na przykład rozdział XII art. 235 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r.

[6] Wstęp do prawa muzułmańskiego, op. cit.

[7] Islam, religia państwa i prawa, op. cit. s. 126

[8] J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 1997