Zwieńczeniem ratyfikacji przez wszystkie kraje Unii europejskiej było wejście w życie w dniu 1 grudnia 2009 roku traktatu lizbońskiego. Traktat lizboński zmienia strukturę i sposób funkcjonowania instytucji europejskich, wzmacnia legitymację demokratyczną Unii Europejskiej oraz utrwala wartości podstawowe.

Traktat wprowadza wiele innych zmian, na przykład w zakresie podziału głosów między poszczególne państwa członkowskie czy zniesienia weta w szeregu dziedzin. Daje większe uprawnienia Komisji i bardziej angażuje w proces legislacyjny.

Nowy proces inicjatywy obywatelskiej umożliwi obywatelom zwracanie się bezpośrednio do Komisji z propozycją zmian prawnych. Karta praw człowieka staje się prawnie wiążąca.

Traktat wprowadza zmiany do traktatów z Rzymu i Maastricht, dając UE nowe ramy prawne i narzędzia, dzięki którym będzie ona mogła sprostać wyzwaniom współczesnego świata.

Rada i Parlament równouprawnione

Na mocy Traktatu z Lizbony niemal wszystkie decyzje zapadać będą w ramach "zwykłej procedury legislacyjnej", w której Parlament i Rada są równoprawnymi legislatorami. Zmieniona została także procedura budżetowa, gdzie Parlament uzyskał jednakowe prawa z Radą w stosunku do decyzji dotyczących budżetu UE.

Procedura powoływania przewodniczącego Komisji Europejskiej uległa zmianie, z tego względu, że kompetencje Parlamentu uległy wzmocnieniu. Pozostałe zmiany w regulaminie uwzględniają ponadto prawny charakter Karty Praw Podstawowych, prawo Parlamentu do inicjowania zmian w traktatach i rosnące zaangażowanie parlamentów narodowych w proces legislacyjny.

Nowe stanowiska

W myśl postanowień Traktatu utworzone zostały dwa stanowiska – prezydenta Rady Europejskiej (zwanego "prezydentem Europy") oraz wysokiego przedstawiciela ds. Polityki zagranicznej. Pierwsze stanowisko piastuje Belg Herman Van Rompuy, a drugie – Brytyjka Catherine Ashton.

Zgoda wszystkich państw

Traktat lizboński jest owocem negocjacji państw członkowskich zgromadzonych na konferencji międzyrządowej. W pracach konferencji uczestniczyła Komisja i Parlament Europejski. Traktat musiał zostać ratyfikowany przez każde z 27 państw członkowskich. Procedura ratyfikacji zależała od systemu konstytucyjnego danego kraju.

Demokratyczne Europa

Dzięki traktatowi została wzmocniona rola Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, zwiększono została również możliwość uczestnictwa obywateli w procesie decyzyjnym oraz wyraźniej określono podział zadań między władzami europejskimi i krajowymi.

Parlament europejskie ma większe znaczenie

Parlament Europejski ma być wybierany w wyborach bezpośrednich przez obywateli UE, w istotne nowe kompetencje w dziedzinie prawodawstwa unijnego, budżetu i umów międzynarodowych. Parlament europejski będzie miał pozycje równorzędna z Radą w zakresie przyjmowania większości unijnych aktów prawnych.

Traktat daje również możliwość udziału udziału parlamentów narodowych w pracach Unii Europejskiej. Większa rola parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego wpłynie na wzmocnienie demokracji i legitymacji władzy w UE.

Obywatele mają wpływ na kształt UE

Dzięki inicjatywie obywatelskiej milion obywateli z różnych państw członkowskich może zwrócić się do Komisji o przedłożenie nowego wniosku legislacyjnego. Po raz pierwszy w traktacie lizbońskim wyraźnie przewidziano możliwość wystąpienia z Unii.

Uproszczenie metod głosowania

Traktat uproszcza metody pracy i zasady głosowania oraz usprawnia i modernizuje zasady funkcjonowania instytucji UE liczącej 27 państw. Zwiększają się także możliwości działania w dziedzinach o istotnym znaczeniu dla współczesnej Unii.

Wybór Przewodniczącego RE

Traktat ustanawia urząd stałego przewodniczącego Rady Europejskiej wybieranego na okres dwóch i pół roku, wprowadza bezpośredni związek pomiędzy wyborem przewodniczącego Komisji Europejskiej a wynikami wyborów do PE, przewiduje nowe przepisy w zakresie składu Parlamentu Europejskiego oraz określa bardziej przejrzyste zasady w zakresie wzmocnionej współpracy i przepisów finansowych.

Lepsza ochrona obywateli

Traktat lizboński wzmacnia możliwości działania UE w wielu dziedzinach o istotnym znaczeniu dla dzisiejszej Unii i jej obywateli, w szczególności w zakresie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (walka z terroryzmem, zwalczanie przestępczości), lecz również w dziedzinach takich jak: polityka energetyczna, zdrowie publiczne, ochrona ludności, zmiany klimatyczne, usługi użyteczności publicznej, badania, przestrzeń kosmiczna, spójność terytorialna, polityka handlowa, pomoc humanitarna, sport, turystyka i współpraca administracyjna.

Traktat promuje wartości UE, włącza Kartę praw podstawowych do prawa pierwotnego, przewiduje nowe mechanizmy solidarności i zapewnia lepszą ochronę obywateli europejskich.

Dzięki traktatowi lizbońskiego wprowadzone zostają zmiany do traktatów Unii Europejskiej, oraz Wspólnoty Europejskiej. Za jego pomocą również Unia otrzymuje instrumenty potrzebne w celu realizacji przyszłych wizji wspólnej Europy.

Anna Sergiej

Tekst opracowany na podstawie materiałów Parlamentu Europejskiego.