Działania w ramach Programu Spraw Precedensowych, które Helsińska Fundacja Praw Człowieka realizuje od 2004 roku, dążą do uzyskania przełomowych wyroków zmieniających praktykę w kwestiach budzących wątpliwości z punktu widzenia ochrony praw człowieka.
Raport z lat 2007- 2008 przedstawia najważniejsze osiągnięcia Programu spraw precedensowych.
Szczególnie ważną kwestią były działania dotyczące instytucji asesora i jego roli w sądownictwie. Wyrok TK z 24 października 2007 r. (sygn. SK 7/06) oznaczał konieczność uregulowania statusu asesorów sądowych, jak również zastanowienia się nad nowym modelem dochodzenia do zawodu sędziego. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja szkoły dla sędziów promowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
Wolność słowa
Jednym z niewątpliwych sukcesów działań w ramach PSP był wyrok z 16 kwietnia 2008 r. (sygn. SK 16/07), w którym TK uznał za niekonstytucyjny przepis zakazujący zgodnych z prawdą i uzasadnionych ochroną interesu publicznego publicznych wypowiedzi na temat działalności zawodowej lekarza.
Ważnym okazał się także wyrok z 12 maja 2008 r. (sygn. SK 43/05), w którym TK orzekł, iż zwolnienie od odpowiedzialności na gruncie art. 213 k.k. w sytuacji postawienia prawdziwego zarzutu osobie publicznej nie będzie wymagało wykazania przez dziennikarza działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu.
Podstawowym obszarem aktywności PSP były sprawy związane z niewłaściwym stosowaniem instytucji tymczasowego aresztowania. W postępowaniu przed ETPCz PSP składało opinie przyjaciela sądu (sprawy: Jamrozy przeciwko Polsce – nr 6093/04; Garlicki przeciwko Polsce – nr 36921/07). Sukcesem PSP okazał się także wyrok TK z 10 lipca 2007 r. (SK 50/06), w którym stwierdzono niekonstytucyjność przepisów postępowania karnego dot. stosowania obserwacji sądowo – psychiatrycznych.
Prawa obywateli
Najgłośniejszą sprawą była sprawa Bożeny Opackiej dotycząca wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Jednoznacznie zostały potępione naruszenia norm prawa pracy przez dużą sieć handlową.
Najważniejszymi sprawami z tego zakresu jakimi zajmował się PSP była kwestia prawa dostępu do pomocy prawnej oraz przewlekłość postępowania. Zgodnie z wyrokami nr 59519/00 i 8932/05 ETPCz stwierdził, że odmowa sporządzenia kasacji powinna być udzielona na piśmie i w sposób wyczerpujący uzasadniona.
Jednym z największych sukcesów PSP była sprawa Alicji Tysiąc. ETPCz podkreślił w wyroku nr 5410/03, że jeżeli ustawodawca krajowy decyduje się na wprowadzenie możliwości dokonania aborcji przy zaistnieniu pewnych okoliczności, to nie wolno mu kształtować procedur prawnych w taki sposób, że w istocie ogranicza taką możliwość.
Za niezwykle istotną należy także uznać sprawę Barbary Wojnarowskiej. Wyrok SO w Białymstoku był pierwszym w kraju prawomocnie zasądzonym odszkodowaniem za tzw. „złe urodzenie”.
Bardzo ważne miejsce w zakresie działalności PSP zajmował również problem odpowiedzialności urzędników za ich bezprawne działania i wadliwie wydane decyzje. PSP monitorowało w tym zakresie znaną sprawę śmierci dwójki policjantów, do której doszło w trakcie odwożenia do domu dyrektora departamentu MSWiA.
Działalność dydaktyczna
Oprócz objęcia spraw działaniami PSP a także kontroli podejmowanych następnie w tych sprawach działań, PSP wspierał także działalność naukowo – dydaktyczną organizując liczne konferencje, seminaria i debaty przy współpracy z organizacjami pozarządowymi i szkołami wyższymi.
Działalność PSP wspierały pro bono liczne prestiżowe kancelarie prawne, a także indywidualni adwokaci, radcowie prawni i prawnicy. Są oni także autorami licznych publikacji omawiających konkretne problemy związane z prowadzonymi sprawami.
Na koniec raportowanego okresu PSP prowadziło i koordynowało ok. 80 spraw dotyczących takich zagadnień jak wolność słowa, wolność pokojowego zgromadzania się, zrzeszania się, wolność osobista, prawo do sądu, prawa więźniów czy dyskryminacja.
Źródło: „Raport Programu Spraw Precedensowych z działalności w latach 2007 – 2008”, Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Katarzyna Kęska
Zobacz także: