W dniach 9-10 grudnia 2009 roku w Warszawie odbyło się, zorganizowane pod egidą Departamentu Wykonania Orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Rady Europy spotkanie dotyczące zastosowania się do wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Spotkanie poświęcone środkom podejmowanym przez państwa członkowskie Rady Europy w związku z koniecznością wykonania wyroków ETPCz dotyczących stosowania w ramach postępowań karnych środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
W posiedzeniu uczestniczyli delegaci z Polski, Ukrainy, Federacji Rosyjskiej, Mołdowy, Rumunii i Bułgarii. Ze strony Prokuratury w spotkaniu wziął udział Pan Jerzy Szymański – Zastępca Prokuratora Generalnego, Pani Ludmiła Gaertig z Biura Postępowania Sądowego Prokuratury Krajowej oraz Pan Cezary Michalczuk z Biura Obrotu Prawnego z Zagranicą Prokuratury Krajowej.
Posiedzenie otworzył Pan Igor Dzialuk – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Wygłosił on także referat na temat zapobiegania przewlekłości tymczasowego aresztowania jako potencjalnego problemu strukturalnego z perspektywy polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości.
Dyskusja – zorganizowana w ramach okrągłego stołu – dotyczyła przede wszystkim przyczyn niezasadnie długiego stosowania tymczasowego aresztowania, nieprawidłowości przy występowaniu przez prokuratorów z wnioskami o zastosowanie tego środka oraz przy stosowaniu tego środka przez sądy. Uczestnicy zgodzili się, iż prokuratorzy wnioskujący o stosowanie i przedłużenia tego środka oraz sądy go stosujące powinni szczegółowo uzasadniać istnienie podstaw prawnych i faktycznych w oparciu o które jest on stosowany oraz każdorazowo wykazywać dlaczego nie jest wystarczające stosowanie środków zapobiegawczych o charakterze wolnościowym.
W toku dyskusji wskazywano na liczne orzeczenia ETPCz, w których długość stosowania tymczasowego aresztowania stanowiła pochodną długotrwałości prowadzonych postępowań karnych. W tej mierze uczestnicy seminarium zgodzili się, iż problem w tej mierze ma charakter w znacznej mierze systemowy i wynika z obowiązującego w naszych krajach modelu prowadzenia postępowania karnego. Przeciwstawiano mu jednocześnie te systemy prawne, w których zasadą jest duża koncentracja postępowań – zwłaszcza sądowych, co przekłada się w sposób naturalny na znaczne skrócenie okresów faktycznego stosowania tymczasowego aresztowania.
Szereg wystąpień dotyczyło także kwestii mentalności prokuratorów i sędziów oraz wynikającej stąd tendencji do sięgania przez nich po środki izolacyjne bez jednoczesnego należytego rozważenia możliwości zastosowania środków o charakterze wolnościowym. Uczestnicy zgodzili się, iż to praktyka, a nie treść samych przepisów stanowi tu zasadniczym problem. Postulowano w tej mierze prowadzenie systematycznych szkoleń oraz kierowanie przez naczelne organy prokuratury oraz Ministerstwa Sprawiedliwości wytycznych oraz pism okólnych do prokuratorów oraz (jeżeli system prawny danego państwa na to pozwala) do sędziów.
Do wszystkich powyższych kwestii nawiązał w swoim wystąpieniu Zastępca Prokuratora Generalnego – Pan Jerzy Szymański. Dodatkowo podniósł on, iż stosowanie środków zapobiegawczych w żadnym razie nie przesądza o kwestii winy sprawcy i nie obala domniemania niewinności podejrzanego w toku postępowania karnego. Podkreślił on, iż na skutek orzeczeń ETPCz Polska opracowała i wdrożyła program poprawy istniejącej sytuacji wprowadzając w ostatnich latach m.in. szereg zmian do kodeksu postępowania karnego oraz organizując systematyczne szkolenia kadry prokuratorskiej.
PK/AS