ZMIANA PRAWA W przypadku spadków, co do których nie istnieje spór między spadkobiercami, poświadczenia dziedziczenia będzie mógł dokonać notariusz. Sądy zostaną więc odciążone od wykonywania obowiązków mających niewiele wspólnego z wymiarem sprawiedliwości.
Sejm przyjął projekt nowelizacji ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U z 2002 r. nr 42, poz. 369 z późn. zm.), która przyznaje rejentom uprawnienie do wydawania aktów poświadczenia dziedziczenia ustawowego i testamentowego. Spadkobiercy będą więc mieli możliwość wyboru pomiędzy sądowym stwierdzeniem nabycia spadku a notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia.
Bez testamentów szczególnych
Nie wszystkie testamenty będą mogły zostać poświadczone przez notariusza. Przepisy nowelizacji wyłączają testamenty szczególne, czyli ustny, wojskowy oraz sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym. Zmiana prawa o notariacie przyznała notariuszom też prawo do wykonywania czynności związanych z otwarciem i ogłoszeniem testamentu oraz sporządzaniem zaświadczeń o powołaniu wykonawcy testamentu.
Warunkiem sporządzenia przez notariusza poświadczenia dziedziczenia jest zgodny wniosek wszystkich uczestników postępowania, czyli osób, które mogą być brane pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. W związku z tym notarialne poświadczenie dziedziczenia obejmować będzie jedynie sprawy niesporne. Jeżeli między spadkobiercami istnieje jakikolwiek spór bądź spór taki powstanie w toku sporządzania przed notariuszem protokołu dziedziczenia, akt poświadczenia nie zostanie wydany. W takim przypadku jedynym sposobem uzyskania potwierdzenia uprawnień spadkowych będzie postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku.
Szybsza procedura u rejenta
Spadkobiercy będą mieli wybór, czy zwrócić się ze sprawą spadku po bliskim do sądu o stwierdzenie jego nabycia czy też do notariusza. Postępowanie sądowe w tych sprawach, ze względu na wiele takich spraw wpływających do sądów, trwa kilka miesięcy. Notariusz przeprowadzi je znacznie szybciej.
- Notariusz jest w stanie w ciągu kilku dni przygotować dokumenty konieczne do poświadczenia dziedziczenia. W sądach natomiast procedura może trwać nawet kilka miesięcy - tłumaczy notariusz Czesława Kołcun.
Za stwierdzenie nabycia spadku w sądzie zapłacimy stałą opłatę w wysokości 50 zł. Notariusze nie są natomiast w stanie wskazać, jaka będzie wysokość taksy notarialnej. Obecnie obowiązujące rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz.U. z 2004 r. nr 148, poz. 1564) milczy bowiem na ten temat.
Ulga dla sądów
Notariusze są zadowoleni z przyznania im nowej kompetencji.
- W zasadzie to notariusze występowali od wielu lat z taką inicjatywą - mówi Czesława Kołcun.
Zdaniem rejentów, instytucja notarialnego poświadczenia dziedziczenia nie tylko odciąży sądy powszechne od wykonywania obowiązków, które nie mają nic wspólnego z konstytucyjnym obowiązkiem wymierzania sprawiedliwości, ale przyczyni się do drastycznego zmniejszenia liczby spraw rozpoznawanych niepotrzebnie przez sądy. Wyjdzie też naprzeciw oczekiwaniom społecznym olbrzymiej części naszego społeczeństwa, która nie jest w stanie zrozumieć konieczności załatwiania sprawy spadkowej w sądzie w sytuacji, gdy nie istnieje między stronami żaden konflikt.
- Ostrożnie szacuję, że do notariuszy na początek trafi jakieś 60 proc. spraw spadkowych, dotychczas załatwianych w sądach - mówi Jan Gielec, wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej.
Trzyetapowa procedura
Prowadzone przed notariuszem postępowanie o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia będzie się składało z trzech zasadniczych etapów. Pierwszy polega na sporządzeniu protokołu dziedziczenia przy udziale wszystkich osób branych pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Odbiera od nich wtedy oświadczenia m.in. o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia. Przed sporządzeniem protokołu dziedziczenia notariusz poucza osoby biorące udział w tej czynności o obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu oraz o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. Notariusz nie ma natomiast możliwości sprawdzenia prawdziwości oświadczeń spadkobierców.
- Akt poświadczenia dziedziczenia nie zawiera żadnych oświadczeń woli. To czynność ekspercka: notariusz na podstawie testamentu (o ile taki został sporządzony), informacji stron o składzie rodziny, dostarczonych dokumentów i przepisów prawa sporządza akt poświadczenia - wyjaśnia Jan Gielec.
Etap drugi to sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, który musi zaakceptować każdy z uczestników postępowania. Etap ostatni polega na zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia w elektronicznym rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną.
Elektroniczne rejestry
Nowelizacja nakłada na samorząd notarialny obowiązek utworzenia elektronicznych rejestrów poświadczeń dziedziczenia, które mają zapewnić bezpieczne przechowywanie tych dokumentów w formie elektronicznej. Notariusze podnoszą, że nie dysponują kwotą kilkudziesięciu milionów złotych, która stanowi koszt stworzenia i utrzymania rejestru.
Prezes Krajowej Rady Notarialnej, Jacek Wojdyło, twierdzi, że minister sprawiedliwości chce w ten sposób wywłaszczyć notariuszy poprzez zmuszenie ich do budowy takiego archiwum dokumentów o statusie państwowego zasobu archiwalnego. Jego zdaniem jest to sprzeczne z konstytucją.
KATARZYNA RYCHTER
GP RADZI
Czy będę mogła dokonać u notariusza poświadczenia dziedziczenia na podstawie testamentu ustnego?
Nie
Testament ustny zaliczony został przez ustawodawcę do testamentów szczególnych. Zgodnie natomiast z nową ustawą o notariacie notariuszom przyznano uprawnienie do wydawania aktów poświadczenia dziedziczenia ustawowego i testamentowego z wyłączeniem właśnie dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. Tak więc zarówno otwarcia, jak i ogłoszenia testamentu ustnego można dokonać jedynie przed sądem rejonowym właściwym miejscowo ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. To samo dotyczy pozostałych rodzajów testamentów szczególnych, które wymienione zostały w art. 953 oraz 954 kodeksu cywilnego. Są to: testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą oraz testament wojskowy.
Jakie sprawy związane z postępowaniem spadkowym będę mogła załatwić u notariusza?
- Nowa ustawa o notariacie stanowi, że notariusze mogą wydawać akty poświadczenia dziedziczenia ustawowego i testamentowego z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. Spadkobierca będzie więc mógł sam zadecydować, czy chce wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, czy zwrócić się do notariusza o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Nowe uregulowania prawne pozwalają również notariuszom wykonywać czynności związane z otwarciem i ogłoszeniem testamentu oraz sporządzać zaświadczenia o powołaniu wykonawcy testamentu. Tak więc w tych przypadkach to od woli spadkobiercy będzie zależało, czy będą one załatwione przed sądem czy przed notariuszem.
