Krajowa Rada Notarialna wraz z Fundacją Centrum Naukowe Notariatu, przygotowała projekt wprowadzajacy do prawa spadkowego instytucję darowizny na wypadek śmierci. Ma ona zapobiec komplikacjom związanym z dziedziczeniem przedsiębiorstw.
Obecnie obowiązujące przepisy prawa spadkowego nie przewidują możliwości przekazania w drodze testamentu konkretnego przedmiotu czy też prawa konkretnej osobie. Możliwe jest jedynie dziedziczenia całości spadku w odpowiednich częściach ułamkowych. Aby spadkobierca mógł stać się właścicielem składników majątku otrzymanego po osobie zmarłej musi przeprowadzić postępowanie sadowe o stwierdzenie nabycia spadku. Procedura ta niekiedy trwa nawet kilka miesięcy zaś w przypadku sporu pomiędzy spadkobiercami, nawet kilka lat.
- W przypadku dziedziczenia przedsiębiorstw często oznacza to poważne zakłócenia w jego funkcjonowaniu jak np. niemożność realizacji zamówień handlowych czy wypłacania pensji pracownikom- podkreśla Lech Borzemski, notariusz, członek Krajowej Rady Notarialnej oraz Fundacji Centrum Naukowe Notariatu.
Propozycja notariuszy
Zdaniem przedstawicieli korporacji notarialnej, wprowadzenie do prawa spadkowego instytucji darowizny na wypadek śmierci, ułatwi przenoszenie przedsiębiorstw , a także bezkonfliktowe i sprawne przenoszenie własności nieruchomości i innych przedmiotów należących do zmarłego. Przedmiot darowizny na wypadek śmierci nie wchodzi w skład masy spadkowej. Oznacza to więc, że w chwili śmierci darczyńcy obdarowany stanie się z mocy prawa właścicielem przedmiotu darowizny. Nie będzie konieczne przeprowadzanie dodatkowej procedury. Skutek będzie taki, że natychmiast będzie mógł rozporządzać podarowanym przedmiotem.
Jako zaletę proponowanego rozwiązania, rejenci podają także to, że darowizny na wypadek śmierci nie będzie można, jak to ma miejsce w przypadku testamentu, swobodnie odwołać.
Notariusze podkreślają, że koniecznym jest także przywrócenie w Polskim prawie, instytucji testamentu działowego. Podnoszą jednak, że byłaby to poważna zmiana systemowa, która wymaga szerszej analizy.
- Zmiany w prawie spadkowym, zarówno tak obecna jak i planowane, zmierzają do urzeczywistnienia zasad swobody umów oraz swobody dysponowania majątkiem na wypadek śmierci- mówi Krzysztof Łaski, notariusz, przewodniczący Rady Fundacji.
Opinie prawników
Władze samorządu notariuszy podkreślają, że ich projekt wpisuje się w nurt prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, która z Zielonej Księdze opisującej zmiany w prawie cywilnym zakłada poszerzenia czynności pranych na wypadek śmierci.
W ocenie prawników wprowadzenie instytucji darowizny na wypadek śmierci jest bardzo potrzebnym rozwiązaniem, prawnie sankcjonującym rzeczywistą wolę spadkodawcy odnośnie rozdysponowania jego majątkiem.
- Wszelkie działania mające wpływ na usprawnienie obrotu gospodarczego są godne uwagi. Ten projekt może być szczególnie interesujący dla przedsiębiorców, gdyż ułatwi dziedziczenie przedsiębiorstw- mówi Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych.
- Instytucja darowizny na wypadek śmierci dawałaby spadkodawcy wolną rękę odnośni podziału jego majątku i w znaczny sposób eliminowałaby powstanie współwłasności spadkobierców- zauważa Bartosz Kuligowski, radca prawny w kancelarii Gromek i Partnerzy.
Niektórzy są zdania, że w obecnym stanie prawnym dopuszczalność darowizny na wypadek śmierci w polskim prawie jest dyskusyjna.
- Wprowadzenie instytucji darowizny mortis causa, należy uznać za usprawiedliwione ciągłymi zmianami zachodzącymi w obrocie gospodarczym, należy jednak pamiętać, że instytucja ta może w pewnych sytuacjach prowadzić do obejścia przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe – podnosi Paweł Żytkowski, prawnik w kancelarii Gardocki i Partnerzy.
Zdaniem przeciwników takiego rozwiązania, zakaz wynikający z art. 1047 kodeksu cywilnego , prowadzi do bezwzględnej nieważności takiej darowizny.
Są też tacy, których zdaniem zmiana ta nie jest potrzebna.
-Nie sposób nie zauważyć podobieństwa nowego rozwiązania do dziedziczenia testamentowego. Testament znany jest od wieków i w pełni realizuje wolę spadkodawcy w rozporządzaniu swoim majątkiem. Jest to rozwiązanie sprawdzone, które zabezpiecza interesy spadkodawcy i w pełni odzwierciedla jego wolę. Zalety darowizny na wypadek
śmierci nie wykraczają po za znane już skutki testamentu- mówi Monika Wojciechowska-Szac, radca prawny, wspólnik w kancelarii Wojciechowska & Kotarba.
Jej zdaniem należy głęboko zastanowić się nad sensem powielania istniejących i sprawdzonych instrumentów prawnych.
Katarzyna Rychter