Działająca przy Ministrze Sprawiedliwości Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, przygotowała gruntowną nowelizację przepisów postępowania karnego. Zdaniem Komisji, obecny model postępowania karnego wyczerpuje swoje możliwości w obliczu natężenia przestępczości.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego, działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, powołana została z końcem 2009 r. Jej priorytetowym zadaniem jest przygotowanie gruntownej nowelizacji przepisów postępowania karnego. Zdaniem Komisji, obecny model postępowania karnego powoli wyczerpuje już swoje możliwości, wobec struktury i natężenia przestępczości. W obliczu zmian charakteru postępowań prowadzonych przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, Komisja uznała za konieczne zmiany, których wprowadzenie powinno przeciwdziałać nadmiernej przewlekłości postępowań, a także nadmiernej długotrwałości stosowanego w Polsce tymczasowego aresztowania, co Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu sygnalizuje jako polski problem o charakterze strukturalnym.

Przyczyny problemów ze stosowaniem postępowania karnego w ocenie Komisji

Najważniejsze, w ocenie Komisji, przyczyny niekorzystnego stanu rzeczy to m.in. odejście od kontradyktoryjności postępowania sądowego na rzecz inkwizycyjnego wyjaśniania faktów sprawy w toku postępowania sądowego, a w konsekwencji nieprawidłowe rozłożenie ciężaru odpowiedzialności za wynik procesu, nadmierny formalizm (czy wręcz fasadowość) wielu czynności, który nie służąc zapewnieniu gwarancji procesowych uczestników postępowania, wydłuża procedowanie, zbędne angażowanie sędziów do czynności, które z powodzeniem mogą być dokonywane przez czynnik niesądowy, oraz niewłaściwe realizowanie standardów konstytucyjnych, które wobec rosnącej aktywności Trybunału Konstytucyjnego w obszarze prawa karnego procesowego, jawią się jako coraz bardziej klarowne.

Konsultacje środowiskowe

Komisja Kodyfikacyjna uznała za celowe przeprowadzenie szerokich konsultacji środowiskowych. Pod auspicjami Komisji Kodyfikacyjnej, w Ministerstwie Sprawiedliwości w roku 2010 zorganizowano trzy konferencje robocze, poświęcone kolejno: modelowi postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego, stosowaniu środków przymusu w procesie karnym oraz modelowi kontroli instancyjnej i pozainstancyjnej. Analiza wyników tych dyskusji, a także opinii zgłoszonych Komisji Kodyfikacyjnej w związku z opublikowaniem na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości założeń planowanych reform oraz wspomnianych ekspertyz, była podstawą sformułowania wstępnych propozycji legislacyjnych. Po wielomiesięcznych dyskusjach, propozycje legislacyjne zmieniły się w projekt nowelizacji.

Cele projektu nowelizacji kodeksu postępowania karnego

Projekt zmierza w szczególności do przemodelowania postępowania jurysdykcyjnego w kierunku większej kontradyktoryjności, która stwarza najlepsze warunki do wyjaśnienia prawdy materialnej i najlepiej służy poszanowaniu praw uczestników postępowania.

Kolejnym celem projektowanych zmian jest usprawnienie i przyspieszenie postępowania, dzięki stworzeniu prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobów zakończenia postępowania karnego i wykorzystaniu w szerszym zakresie idei sprawiedliwości naprawczej.

W swych założeniach projekt przewiduje usunięcie „fasadowości” postępowania, dzięki nowemu określeniu sposobu procesowania. Projekt podejmuje próbę ukształtowania na nowo podstaw stosowania środków zapobiegawczych, w sposób zapobiegający ich nadmiernemu wykorzystywaniu w praktyce procesowej a zarazem lepiej gwarantujący osiągnięcie podstawowego ich celu, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego przebiegu postępowania a co za tym idzie, lepiej chroniący gwarancje procesowe oskarżonego.

Kolejnym celem projektu jest odciążenie sędziów, prezesów sądów i przewodniczących wydziałów poprzez ukonstytuowanie możliwości podejmowania decyzji o charakterze porządkowym i technicznym (a także mniej ważkich decyzji merytorycznych) przez referendarzy sądowych, a dzięki temu umożliwienie wykorzystanie czasu sędziów w bardziej efektywny sposób.

Projekt zakłada też uzyskanie pełnej zgodności rozwiązań kodeksowych ze standardami ujawniającymi się na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jak również usunięcie oczywistych i ujawnionych w orzecznictwie sądowym usterek obowiązującej regulacji.

Projekt jedynie w całości

Komisja stoi na stanowisku, że projekt jest spójną i kompleksowo przemyślaną całością, a co za tym idzie nie jest możliwe bez szkody dla spójności systemu, cząstkowe wprowadzanie proponowanych w projekcie rozwiązań.

Roma Opoka

Zobacz także:

Prezydent podpisał nowelizację kodeksu postępowania karnego i cztery inne ustawy

Krakowskie Forum Karnistyczne