W siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka odbyło się szkolenie z zakresu orzecznictwa Trybunału w przedmiocie standardów wynikających z art. 5 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, dotyczących wolności osobistej na tle spraw z zakresu aresztów deportacyjnych, izb dziecka, izb wytrzeźwień, szpitali psychiatrycznych i domów pomocy społecznej, które przeprowadził Krzysztof Kosowicz, prawnik w kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Celem szkolenia był przegląd orzecznictwa ETPCz pod kątem art. 5 Konwencji w sprawach dotyczących innych państw niż Polska.
Etapy analizy sprawy przeprowadzane przez Trybunał
Na pierwszym etapie (dotyczącym ustalenia tego, czy doszło do pozbawienia wolności) Trybunał analizuje trzy kwestie: typ zastosowanego środka, rezultat ingerencji w prawo do wolności oraz to, w jaki sposób pozbawienie wolności zostało przeprowadzone.
Druga, istotna kwestia jaka związana z analizą spraw, w których podnosi się naruszenie artykułu 5 Konwencji dotyczy pozytywnych obowiązków państwa w tym zakresie. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że na państwie spoczywa pozytywny obowiązek ochrony osobistej obywateli. Tezy te podnoszone są w np. orzeczeniu Riera Blume p. Hiszpanii.
W przypadku spraw, w których podnosi się naruszenie artykułu 5 Konwencji, Trybunał zawsze bada, czy pozbawienie wolności odbyło się zgodnie z prawem. Istotną rolę odgrywają tutaj nie tylko podstawy prawne dotyczące pozbawienia wolności, ale również to czy zastosowanie danego środka było w danym momencie proporcjonalne.
ETPCz wielokrotnie orzekał w sprawach, które dotyczyły wyjątków od zakazu pozbawienia wolności przewidzianych w Konwencji. Z tego zakresu należy zwrócić uwagę na m.in. orzeczenie w sprawie Novotka p. Słowacji (sprawa dotyczyła zatrzymania skarżącego przez policję na 55 minut, Trybunał stwierdził, że takie zatrzymanie nie stanowiło zbyt surowej ingerencji w wolność osobistą). W odniesieniu do artykułu 5.1 lit.b należy zwrócić uwagę na orzeczenie Gatt p. Malcie (sąd zasądził obowiązek pokrycia przez skarżącego zapłaty poręczenia majątkowego. Skarżący nie był w stanie wykonać orzeczenia i sąd zamienił poręczenie na 5 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. ETPCz uznał tą decyzję sądu za zbyt szerokie pozbawienie wolności w stosunku do obowiązku, którego skarżący nie wykonał.
Pozbawienie wolności a dobro nieletniego
W odniesieniu do artykułu 5.1 lit.d należy zwrócić uwagę na orzeczenie ETPCz wyraźnie wskazuje na zasadę, że pozbawienie wolności, aby nie naruszało postanowień tego przepisu musi być zgodne z interesem i dobrem nieletniego.
Pozbawienie wolności osoby zakaźnie chorej
W przypadku pozbawienia wolności osoby zakaźnie chorej (art. 5.1 lit.e) Trybunał zawsze bada dwie kwestie: czy, gdyby osoba pozostawała na wolności, to mogłaby zagrażać bezpieczeństwu publicznemu oraz to, czy w danym momencie nie było innych, mniej drastycznych możliwości ochrony bezpieczeństwa i zdrowia publicznego (por. orzeczenie Enhor p. Szwecji).
Nacisk na zasadę proporcjonalności
W sprawach z zakresu pozbawienia wolności, zgodnego z prawem, osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję (art. 5.1 lit.f) Trybunał mocno akcentuje zasadę proporcjonalności (por. orzeczenia Saadi p. Wielkiej Brytanii).
Gwarancje procesowe osoby zatrzymanej
W świetle artykułu 5 Konwencji istotne jest również zapewnienie odpowiednich gwarancji procesowych osobom zatrzymanym. Konwencja nakłada na państwo obowiązek niezwłocznego poinformowania zatrzymanego, w zrozumiałym dla niego języku, o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach (patrz: orzeczenie Campbell p. Wielkiej Brytanii, Ladent p. Polsce ).
Artykuł 5 Konwencji odnosi się także do kwestii środków odwoławczych przysługujących zatrzymanemu. Z orzecznictwa ETPCz w tym zakresie wynika m.in. obowiązek zapewnienia kontaktu z adwokatem osobie, która się tego domaga (Zamir p. Wielkiej Brytanii ).
Źródło:HFPC
Zobacz także: