Małgorzata Gabriel, adwokat, Kancelaria Adwokacka Małgorzaty Gabriel

Dla należytego zrozumienia zasad dotyczących odrzucania pism inicjujących postępowanie sądowe regulowane przepisami kodeksu postępowania cywilnego, potrzebne jest wyjaśnienie samego pojęcia odrzucenie. Otóż o odrzuceniu pisma możemy mówić wtedy, gdy sąd nie przyjmuje go do merytorycznego rozpoznania, biorąc za podstawę przyczyny natury formalno-procesowej. Często odrzucenie mylone jest przez osoby nie będące profesjonalistami z oddaleniem. Oddalenie zaś w odróżnieniu od odrzucenia podyktowane jest względami merytorycznymi. Zatem sąd oddala pozew czy apelację, wtedy gdy stwierdzi, po przeanalizowaniu ich treści, że są nieuzasadnione. Dokonując zaś odrzucenia sąd w ogóle nie wnika w ocenę merytoryczną zawartości pisma. Bierze pod uwagę jedynie przesłanki formalne. Pismami wszczynającymi postępowanie sądowe może być pozew w postępowaniu procesowym albo wniosek w postępowaniu nieprocesowym. Art. 199 kpc wskazuje przesłanki stanowiące podstawy odrzucenia pozwu. Zasady te stosuje się odpowiednio do postępowania inicjowanego wnioskiem (zgodnie z art. 13 § 2 kpc). Sąd odrzuca pozew gdy: droga sądowa jest niedopuszczalna, między tymi samymi stronami o to samo roszczenie sprawa jest już w toku albo została prawomocnie osądzona, jedna ze stron nie ma zdolności sądowej lub powód nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeśli powód jest jednostką organizacyjną, w której organie zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie. Dodatkowo zgodnie z art. 1099 kpc sąd odrzuci pozew lub wniosek jeżeli stwierdzi tzw. brak jurysdykcji krajowej. Zasady te dotyczą również pozwu wzajemnego. Istnieją szczególne sytuacje, w których sąd odrzuci pozew – dzieje się tak na etapie postępowania o zabezpieczenie kosztów gdy pozwany wystąpi z takim wnioskiem a powód nie wniesie kaucji w terminie wyznaczonym przez sąd (art. 1124 § 3 kpc) oraz w przypadku gdy spór objęty jest zapisem na sąd polubowny, a pozwany podniesie zarzut zapisu na ten sąd przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art. 1165 § 1 kpc). Ponadto w sprawach o ubezwłasnowolnienie sąd odrzuci wniosek o ubezwłasnowolnienie jeżeli ma być ono orzeczone z uwagi na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy, a wnioskodawca nie przedstawił żądanego świadectwa lekarskiego o stanie psychicznym osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona albo też świadectwo nie uprawdopodabnia takiej choroby czy niedorozwoju (art. 552 § 2 kpc). W każdym ze wspomnianych przypadków chodzi o taką wadę pisma, która istnieje już w chwili wszczęcia postępowania.

Podstawowym rezultatem odrzucenia jest, co do zasady to, że pozew czy też wniosek odrzucony przez sąd nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Od strony procesowej jest traktowany tak jakby nie istniał. Skutki materialnoprawne nie wystąpią również w przypadku zaistnienia przesłanek z art. 199 i 1099 kpc. W efekcie nie zostanie przerwany np. bieg przedawnienia roszczenia, które było objęte takim pismem. Dla powoda czy wnioskodawcy istotne jest także co dzieje się z opłatą uiszczoną od pozwu czy wniosku. Sąd zwróci ją tylko wtedy, gdy odrzucenie miało miejsce przed doręczeniem odpisu pozwu/wniosku stronie przeciwnej.