Prawo przewiduje możliwość odwołania wójta przed upływem kadencji. Odwołanie następuje w drodze referendum. Z taką inicjatywą mają prawo wystąpić rada gminy lub mieszkańcy miejscowości, którzy zdecydowali się na referendum.
Rada gminy może odwołać wójta z pełnionej funkcji przed upływem kadencji. Musi w tym celu podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum. Możliwość odwołania wójta istnieje, gdy rada gminy nie udzieli wójtowi absolutorium z wykonania budżetu gminy. Prawo daje również możliwość podjęcia takiej uchwały z przyczyn innych niż nieudzielenie absolutorium. Uchwała rady gminy o nieudzieleniu absolutorium jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy w sprawie przeprowadzenia referendum odnośnie do odwołania wójta, jeżeli została podjęta po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta, nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji.

Przyczyny odwołania

Uchwała rada gminy, która dotyczy przeprowadzenia referendum, może być podjęta nie wcześniej niż po upływie 14 dni od przyjęcia uchwały o nieudzieleniu wójtowi absolutorium. Rada gminy przed jej podjęciem powinna się zapoznać z opinią regionalnej izby obrachunkowej na temat nieudzielenia absolutorium i wysłuchać wyjaśnień wójta. Do przyjęcia uchwały o przeprowadzeniu referendum potrzebna jest bezwzględna większość ustawowego składu rady. Prawo przewiduje również możliwość podjęcia przez radę gminy uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z innych przyczyn niż nieudzielenie absolutorium. W tym przypadku potrzebne jest złożenie pisemnego wniosku podpisanego przez co najmniej jedną czwartą ustawowego składu rady. We wniosku muszą zostać podane przyczyny uzasadniające odwołanie wójta. Taki wniosek podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną rady gminy. W sytuacji gdy wniosek o podjęcie uchwały w sprawie referendum był w tym trybie już wcześniej składany i nie uzyskał wymaganej większości głosów, może być zgłoszony dopiero po upływie 12 miesięcy od głosowania nad poprzednim. Aby taka uchwała mogła zostać podjęta, potrzebna jest większość co najmniej trzech piątych ustawowego składu rady.

Wniosek mieszkańców

Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta mają również prawo wystąpić mieszkańcy. Takie uprawnienie przysługuje grupie pięciu osób posiadających prawo wybierania rady danej gminy, statutowej strukturze terenowej partii politycznej działającej w gminie lub organizacji społecznej posiadającej osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej gminy. Jeśli taka inicjatywa powstanie, należy o niej powiadomić wójta oraz komisarza wyborczego. Inicjator referendum powinien też podać do wiadomości mieszkańców gminy informację na temat tego, czego ma dotyczyć referendum, oraz o przyczynach uzasadniających odwołanie wójta. Ponadto należy w ciągu 60 dni od powiadomienia wójta zebrać podpisy dziesięciu procent osób uprawnionych do głosowania, popierających powyższą inicjatywę. Następnie należy przekazać wniosek komisarzowi wyborczemu.

Odwołanie wójta

Komisarz wyborczy decyduje o terminie referendum w postanowieniu o jego przeprowadzeniu. Referendum będzie ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej trzy piąte głosujących spośród tych, którzy uczestniczyli w wyborach, w których miał miejsce wybór wójta. Decyzja o odwołaniu wójta zostanie podjęta, jeśli spośród ważnych głosów więcej będzie za odwołaniem niż przeciw. Wraz z wygaśnięciem mandatu wójta wygasają również mandaty jego zastępców. Do czasu nowych wyborów obowiązki wójta pełni osoba wyznaczona przez premiera. Premier powinien też niezwłocznie zarządzić wybory przedterminowe. Jeżeli jednak wniesiono protesty przeciwko ważności referendum, do czasu ich rozpoznania przez sąd nie zarządza się wyborów.
PRZYKŁAD
Kiedy nie można złożyć wniosku o odwołanie wójta i burmistrza
● przed upływem 10 miesięcy od wyboru wójta,
● później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem kadencji,
● przed upływem 10 miesięcy od poprzedniego referendum.
Podstawa prawna
Ustawa z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2000 r. nr 88, poz. 985).