Gmina nie dochodzi do dziedziczenia, nawet jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci ani rodziców. W takim przypadku do objęcia spadku zostaną bowiem powołani np. dziadkowie lub pasierbowie zmarłego.
Nowe zasady dziedziczenia obowiązujące od 28 czerwca 2009 r. są mniej korzystne dla gmin. Wprawdzie tak jak dotychczas przepisy sytuują gminę jako jednego z ostatnich spadkobierców ustawowych, to jednak w odróżnieniu od starych zasad przed gminą będzie dziedziczyło więcej podmiotów (patrz ramka). W kręgu spadkobierców ustawowych znaleźli się m.in. dziadkowie zarówno ze strony ojca, jak i matki, oraz ich zstępni, czyli ciotki, wujowie i stryjowie zmarłego.
Do tej pory wąski krąg spadkobierców powodował, że do spadku dochodziła gmina lub Skarb Państwa przed stosunkowo bliskimi członkami rodziny zmarłego. Takie przypadki miały miejsce, gdy np. w wypadku samochodowym zginęli rodzice z dziećmi. Wówczas cały majątek po tej rodzinie zamiast żyjących jeszcze dziadków dziedziczyła gmina. W dodatku gmina nie mogła tego spadku odrzucić.
Zgodnie z nowymi przepisami dziadkowie dziedziczą, jeżeli zmarły nie pozostawił małżonka i bliższych krewnych: dzieci, wnuków, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, którzy chcieliby i mogliby po nim dziedziczyć. Nowe przepisy dopuszczają do postępowania spadkowego nie tylko dziadków, ale także ich zstępnych na zasadzie ograniczonej reprezentacji. Oznacza to, że jeżeli jeden z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, to wówczas jego udział w częściach równych dziedziczą dzieci tego dziadka. Ponadto spadkobiercami ustawowymi mogą być także pasierbowie, którzy są dziećmi małżonka spadkodawcy.
Dopiero w przypadku gdy nie ma innych bliższych krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, a spadkodawca nie pozostawił testamentu, do dziedziczenia dojdzie gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. O wyborze tego kryterium zadecydowały przede wszystkim stosunki łączące mieszkańca jako członka lokalnej społeczności z daną gminą. Gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy przypada cały spadek. Dziedziczy więc ona również prawa do nieruchomości lub na nieruchomości położonej na obszarze innej gminy. Jeżeli spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania za granicą, ale nie sposób ustalić jego ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Gmina lub Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi (inaczej niż gdy są spadkobiercami testamentowymi) nie mogą spadku odrzucić, nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Gmina lub Skarb Państwa jako spadkobiercy ustawowi nie mogą też być wyłączeni od dziedziczenia na podstawie testamentu negatywnego. Spadkodawca, który nie chce dopuścić do dziedziczenia po nim gminy swego ostatniego miejsca zamieszkania, może przykładowo w testamencie wyznaczyć spadkobiercą (testamentowym) inną gminę lub Skarb Państwa. Warto pamiętać, że testament negatywny, wyłączający od dziedziczenia ustawowego gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, nie doprowadzi do zastąpienia dziedziczenia gminy dziedziczeniem Skarbu Państwa, lecz będzie nieważny.
PODSTAWA PRAWNA
● Ustawa z 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny (Dz.U. nr 79, poz. 662).
● Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).