Jak wygląda przebieg rozprawy administracyjnej? Czym ona się różni od rozprawy sądowej?
Jakub Grzegorzek
radca prawny, Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna, oddział w Krakowie
Rozprawa administracyjna jest jedną z podstawowych instytucji postępowania wyjaśniającego w toku sprawy administracyjnej, ale stosunkowo rzadko wykorzystywaną w praktyce urzędów. Przesłanki wyznaczenia rozprawy administracyjnej w ogólnym postępowaniu administracyjnym oraz warunki jej prowadzenia określone są w art. 89–96 k.p.a.
W myśl art. 89 par. 1 k.p.a. organ administracji publicznej zobowiązany jest przeprowadzić rozprawę w każdym przypadku, gdy zapewni to przyspieszenie lub uproszczenie postępowania bądź osiągnięcie celu wychowawczego albo gdy wymaga tego przepis prawa. Natomiast na podstawie art. 89 par. 2 k.p.a. organ administracji publicznej powinien wyznaczyć rozprawę, gdy zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron oraz gdy jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków lub biegłych albo w drodze oględzin. Katalog sytuacji uzasadniających wyznaczenie rozprawy jest więc stosunkowo szeroki, z tym że jest to katalog zamknięty. Warto zauważyć, że wyznaczenie rozprawy administracyjnej jest obowiązkiem organu – w każdym przypadku stwierdzenia zaistnienia jednej ze wskazanych wyżej przesłanek powinna zostać przeprowadzona rozprawa. Na wyróżnienie zasługuje przesłanka przyspieszenia lub uproszczenia postępowania – ogólny charakter tej przesłanki daje organom administracji stosunkowo dużą swobodę w podejmowaniu decyzji co do wyznaczenia rozprawy. Niewiele jest natomiast procedur, w których przeprowadzenie rozprawy administracyjnej jest dla organów obowiązkowe (np. rozprawa wywłaszczeniowa przewidziana w art. 118 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami).
Podobnie jak w przypadku rozpraw w postępowaniu sądowym rozprawa administracyjna tylko wtedy przynosi pozytywny skutek, jeżeli jest prawidłowo przygotowana. W ramach czynności przygotowawczych, oprócz wezwania stron na rozprawę, organ powinien w szczególności zadbać o złożenie przez stronę jeszcze przed rozprawą wyjaśnień i dokumentów oraz innych dowodów, a także w razie potrzeby wezwać na rozprawę świadków i biegłych lub nawet podać informację o rozprawie do publicznej wiadomości (art. 90–92 k.p.a.).
Przebieg samej rozprawy uwarunkowany jest charakterem sprawy oraz przyczyną wyznaczenia rozprawy. Brak jest przepisów, które określałyby szczegółowo scenariusz rozprawy, dlatego w praktyce stosuje się posiłkowo schemat występujący w procedurze cywilnej. W pewnym uproszczeniu można sekwencję zdarzeń w trakcie rozprawy przedstawić następująco: czynności techniczne (otwarcie rozprawy, sprawdzenie obecności itp.), wstępne wyjaśnienie sprawy (przedstawienie stanowisk stron i materiału dowodowego), postępowanie dowodowe (np. przesłuchanie świadków i stron) oraz zamknięcie rozprawy. Jeżeli natomiast przedmiotem rozprawy jest uzgodnienie interesów stron, czynności nakierowane są na doprowadzenie do zawarcia między stronami ugody administracyjnej, co oczywiście nie wyklucza możliwości prowadzenia na takiej rozprawie postępowania dowodowego.
Elementem odróżniającym rozprawę administracyjną od rozprawy sądowej jest przede wszystkim osoba kierującego rozprawą – nie jest to sędzia, ale wyznaczony pracownik urzędu, a w razie organów kolegialnych (np. zarząd powiatu) osobą kierującą jest przewodniczący albo wyznaczony członek organu kolegialnego (art. 93 k.p.a.). Przepisy nie regulują wyczerpująco zakresu uprawnień i obowiązków kierującego rozprawą, dlatego też organizacja rozprawy i jej przebieg jest w dużej mierze uzależniony od inwencji kierującego. Kodeks postępowania administracyjnego wskazuje tylko na takie kompetencje kierującego rozprawą, jak prawo odroczenia rozprawy (art. 94 par. 2 k.p.a.), prawo uchylania pytań (art. 95 par. 2 k.p.a.), a także prawo wydalenia osób z rozprawy lub nałożenia na nich grzywny (art. 96 k.p.a.).
Niestety, urzędy niechętnie stosują instytucję rozprawy administracyjnej, preferując tradycyjny sposób prowadzenia postępowania wyjaśniającego, oparty na prowadzeniu korespondencji pomiędzy organem a stroną, mimo że koncentracja materiału dowodowego na rozprawie oraz możliwość osobistego przedstawienia racji przez stronę z zasady wpływa pozytywnie na tempo rozpoznawania sprawy oraz ogranicza ryzyko proceduralnych komplikacji.