W ramach robót publicznych i prac społecznie użytecznych gminy mogą zatrudniać bezrobotnych, których urzędom pracy jest szczególnie trudno zaktywizować.
W celu zorganizowania robót publicznych lub prac społecznie użytecznych gmina musi zawrzeć odpowiednią umowę w tej sprawie ze starostą. Wówczas może ona liczyć na środki z Funduszu Pracy, na poczet wypłat wynagrodzeń oraz opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne.

Roboty publiczne

Jedną z form aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy są roboty publiczne. Dotyczą one osób długotrwale przebywających bez pracy (powyżej 12 miesięcy w ewidencji osób bezrobotnych) lub po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, po 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, po odbyciu kary pozbawienia wolności, kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, lub bezrobotnych samotnie wychowujących dziecko do 18 roku życia lub osoby niepełnosprawne. Organizator robót (gmina lub organizacja pozarządowa statutowo zajmująca się problematyką ochrony środowiska, kultury, oświaty, kultury fizycznej i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki) zatrudnia do sześciu miesięcy osoby bezrobotne, które swoją pracą na rzecz społeczności lokalnej osiągają korzyści zarówno finansowe, jak i społeczne przez uniknięcie zjawiska bezrobocia długookresowego.
Pracodawca, zapewniając pracę i ponosząc w związku z tym koszty na wynagrodzenie, składki na ubezpieczenie społeczne i inne wydatki związane z organizacją pracy, otrzymuje ze środków Funduszu Pracy z powiatowego urzędu pracy refundację kosztów związanych z wynagrodzeniem w wysokości do 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Aktualnie refundacja wraz ze składkami ZUS wynosi 1881 zł.

Umowa ze starostą

Roboty publiczne odbywają się na podstawie umowy między starostą a organizatorem robót, czyli na przykład gminą (ewentualnie wskazaną przez gminę firmę, w której będą wykonywane roboty publiczne). W przypadku gdy organizatorowi robót publicznych zostanie przyznana zaliczka ze środków Funduszu Pracy na poczet wypłat wynagrodzeń oraz opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, to umowa powinna określić termin przekazania zaliczki, nie wcześniejszy jednak niż pięć dni przed terminem płatności, na który jest przyznana, umożliwiający terminową wypłatę wynagrodzeń bezrobotnym i opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne oraz sposób rozliczenia tej zaliczki.
Kwota zaliczki nie może przekroczyć należnej organizatorowi robót publicznych kwoty podlegającej refundacji za dany miesiąc wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia skierowanych bezrobotnych. Organizator, u którego będą wykonywane roboty publiczne, zawiera z bezrobotnymi umowę o pracę.
Gmina będzie musiała w pewnych sytuacjach zwrócić otrzymaną refundację wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od całości kwoty udzielonej pomocy od dnia wypłaty pierwszej kwoty udostępnionych środków, w terminie 30 dni od dnia otrzymania wezwania starosty w przypadku:
● złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia, że pracodawca nie jest w złej sytuacji ekonomicznej,
● niedotrzymania warunku dotyczącego okresu zatrudnienia pracowników.
Jeżeli umowa o organizowanie robót publicznych została rozwiązana w trakcie trwania refundacji, z uwagi na fakt, iż bezrobotny rozwiązał umowę o pracę z własnej inicjatywy, a brak jest możliwości skierowania innego odpowiedniego bezrobotnego na utworzone miejsce pracy, organizator robót publicznych lub wskazany przez niego pracodawca, z którym zawarto umowę, nie ma obowiązku zwrotu refundacji otrzymanych za okres do dnia rozwiązania umowy o pracę przez skierowanego bezrobotnego.



Prace społecznie użyteczne

Prace społecznie użyteczne są formą aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających z pomocy opieki społecznej. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku takie prace wykonywane są przez bezrobotnych do 10 godz. tygodniowo. Gmina płaci wynagrodzenie w wysokości 6,80 na godzinę, z czego powiatowy urząd pracy dokonuje refundacji w wysokości 60 proc. tych kosztów.
Gmina sporządza do 31 stycznia każdego roku roczny plan potrzeb w zakresie wykonywania prac społecznie użytecznych i przesyła go staroście i kierownikowi ośrodka pomocy społecznej. Plan określa w szczególności rodzaje prac społecznie użytecznych i ile godzin będą wykonywane, a także liczbę bezrobotnych bez prawa do zasiłku korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej. Podstawą do wykonywania prac społecznie użytecznych jest porozumienie między starostą a gminą.
Kierownik ośrodka pomocy społecznej na podstawie porozumienia sporządza listę bezrobotnych bez prawa do zasiłku, którzy mogą zostać skierowani do wykonywania prac społecznie użytecznych na terenie gminy, i przesyła ją do właściwego miejscowo powiatowego urzędu pracy.
Gmina, w której są organizowane prace społecznie użyteczne, przyjmuje bezrobotnego zgodnie z porozumieniem oraz poucza go o konieczności przestrzegania ustalonego w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej porządku i dyscypliny.
Starosta przekazuje kierownikowi ośrodka pomocy społecznej w terminie do 10 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni wykaz bezrobotnych, którzy zostali skierowani do wykonywania prac społecznie użytecznych lub odmówili przyjęcia propozycji ich wykonywania. Gmina, w której są organizowane prace społecznie użyteczne, zobowiązana jest do niezwłocznego zawiadomienia starosty i kierownika ośrodka pomocy społecznej, w przypadku gdy bezrobotny bez prawa do zasiłku:
● nie zgłosi się do wykonywania prac społecznie użytecznych;
● nie podejmie przydzielonej mu pracy społecznie użytecznej;
● opuści miejsce wykonywania prac społecznie użytecznych;
● naruszy porządek i dyscyplinę w miejscu wykonywania pracy społecznie użytecznej.



Gmina prowadzi ewidencję prac społecznie użytecznych wykonywanych przez bezrobotnych bez prawa do zasiłku i ustala wysokość przysługujących im świadczeń, uwzględniając rodzaj i efekty wykonywanej pracy. Świadczenia przysługujące bezrobotnym bez prawa do zasiłku są wypłacane przez gminę, w której są organizowane prace społecznie użyteczne, w okresach miesięcznych z dołu. Na wniosek gminy starosta refunduje ze środków Funduszu Pracy, do wysokości określonej w porozumieniu, kwotę wypłaconych bezrobotnym bez prawa do zasiłku w poprzednim miesiącu świadczeń. Do wniosku gmina dołącza kopię listy bezrobotnych, którym za wykonywanie prac społecznie użytecznych, zgodnie z porozumieniem, wypłacono świadczenie z podaniem jego wysokości.
Treść porozumienia
Porozumienie między starostą a gminą dotyczące prac społecznie użytecznych określa w szczególności:
● liczbę bezrobotnych bez prawa do zasiłku, którzy zostaną skierowani do wykonywania prac społecznie użytecznych,
● liczbę godzin wykonywania prac społecznie użytecznych ogółem oraz miesięcznie przez jednego bezrobotnego,
● rodzaj i miejsce wykonywania prac społecznie użytecznych wraz z oznaczeniem podmiotów, w których będą one organizowane,
● okresy wykonywania prac społecznie użytecznych,
● obowiązek informowania starosty i kierownika powiatowego urzędu pracy o nieobecności lub odmowie wykonywania prac społecznie użytecznych przez bezrobotnego,
● wysokość i terminy refundowania przez starostę z Funduszu Pracy wypłaconych bezrobotnym świadczeń z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych,
● postanowienia o zapewnieniu bezrobotnym bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz przestrzegania przepisów prawa pracy dotyczących wykonywania przez kobiety prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.
Podstawa prawna
Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 7 stycznia 2009 r. w sprawie organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych oraz jednorazowej refundacji kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 5, poz. 25).
Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 25 października 2005 r. w sprawie trybu organizowania prac społecznie użytecznych (Dz.U. z 2005 r. nr 210, poz. 1745).