W celu ochrony zobowiązanych w postępowaniu przymusowym ustawodawca przyznał im wiele środków weryfikacji prowadzonych czynności egzekucyjnych. Najważniejszym z nich jest możliwość wniesienia zarzutów.
Specyficznym środkiem prawnym dla postępowania egzekucyjnego w administracji jest zarzut. Pełni on podobną funkcję jak odwołanie w ogólnym postępowaniu administracyjnym.

Uprawnienie strony

Podmiotem postępowania egzekucyjnego legitymowanym do złożenia zarzutu jest zobowiązany. Może on jednak uczestniczyć w tym postępowaniu osobiście bądź też przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga osobistego działania.
Do pełnomocnictwa w postępowaniu egzekucyjnym stosuje się odpowiednie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Pełnomocnik musi mieć zatem pełną zdolność do czynności prawnych. Oryginał lub urzędowo poświadczony odpis pełnomocnictwa dołącza się do akt.
Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, a także doradca podatkowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie. Organ administracji publicznej może w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony.

Przypadki uzasadniające

Zamknięty katalog podstaw złożenia zarzutu określa art. 33 ustawy. Zgłoszony zarzut musi być konkretny i dotyczyć tylko tych przypadków, które wymienia ustawodawca. Inne zastrzeżenia mogą być uznane za skargę na czynności egzekucyjne, a w przypadku egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym również za zażalenie na postanowienie o zastosowaniu środka egzekucyjnego. Pismo zawierające zarzuty musi spełniać wymagania określone w art. 68 k.p.a., czyli odpowiadać przesłankom formalnym podania (art. 63 k.p.a.) oraz zawierać określenie podstawy zarzutu (art. 33 ustawy). Do przesłanek formalnych podania zalicza się: wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres oraz treść żądania.

Termin na wniesienie zarzutu

Ustawodawca wyznaczył siedmiodniowy termin do wniesienia zarzutów. Termin ten liczy się od dnia doręczenia tytułu wykonawczego (art. 27 par. 1 pkt 9 ustawy). Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 7 października 2009 r. (III SA/Łd 246/09, Legalis), zarzutów nie można uwzględnić, gdy nie są merytorycznie zasadne, lub wówczas, gdy nie zostały spełnione wymogi formalne do ich wniesienia (np. uchybiono siedmiodniowemu terminowi do ich wniesienia). W związku z czym prawidłowym rozstrzygnięciem jest odmowa uwzględnienia zarzutów.
Złożenie przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie wstrzymuje tego postępowania (art. 35 par. 1 ustawy). Jednakże organ egzekucyjny może skorzystać ze swojego uprawnienia i wstrzymać czynności egzekucyjne. Nie jest to zawieszenie postępowania, ale jedynie zatrzymanie biegu określonych czynności egzekucyjnych.

Tryb rozpatrywania

Rozpatrywanie zarzutu odbywa się zgodnie z trybem ustalonym w art. 34 ustawy. Jeżeli wniesiony zarzut nie dotyczy zastosowania zbyt uciążliwego środka, lecz pozostałych okoliczności wskazanych w przepisie art. 33 ustawy, to organ egzekucyjny przed jego rozpatrzeniem musi uzyskać stanowisko wierzyciela w tej sprawie. Stanowisko to wierzyciel wyraża w formie postanowienia.
Na postanowienie to służy zażalenie, jeżeli ustawa lub k.p.a. tak stanowi. Zażalenie wnosi się do organu odwoławczego za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia. Wobec braku określenia organu właściwego do rozpatrzenia zażalenia na postanowienie wierzyciela niebędącego organem egzekucyjnym należy zastosować odesłanie do art. 17 k.p.a. Organem wyższego stopnia w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego jest samorządowe kolegium odwoławcze. Na postanowienie wierzyciela służy skarga do sądu administracyjnego.
W sytuacji gdy wierzyciel nie wyrazi stanowiska w terminie 14 dni od dnia powiadomienia go przez organ egzekucyjny o wniesionych zarzutach, organ egzekucyjny wydaje postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego do czasu wydania takiego postanowienia.
Organ egzekucyjny po otrzymaniu ostatecznego postanowienia dotyczącego stanowiska wierzyciela wydaje postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów. Rozstrzygnięcie organu egzekucyjnego w sprawie zarzutów zapada w formie postanowienia. Organ egzekucyjny może wydać postanowienia o umorzeniu postępowania lub zawieszeniu postępowania albo o zastosowaniu innego, mniej uciążliwego środka egzekucyjnego. Na postanowienie to służy skarga do sądu administracyjnego.



Podwójna rola

Należy zauważyć, że w przypadku gdy wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, nie ma potrzeby wydawania postanowienia w zakresie zarzutów. Potwierdził to m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 maja 2008 r., II FSK 360/07, Legalis). W orzeczeniu tym NSA stwierdził, że istnienie obowiązku uzyskiwania przez organ egzekucyjny stanowiska wierzyciela, w przypadku gdy są to te same podmioty, byłoby nielogiczne i przeczyłoby racjonalności ustawodawcy, prowadząc do niczym nieuzasadnionego przedłużenia postępowania egzekucyjnego. Rozpoznanie zgłoszonych przez stronę zarzutów bez uzyskiwania wypowiedzi wierzyciela w tym przedmiocie prowadzi do wydania przez organ egzekucyjny postanowienia, na które zobowiązanemu przysługują takie same środki zaskarżenia jak na postanowienie w sprawie stanowiska wierzyciela w zakresie zgłoszonych zarzutów.
Definicja
Zobowiązany – osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym.
Podstawy zarzutu
Podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej może być:
● wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku;
● odroczenie terminu wykonania obowiązku albo brak wymagalności obowiązku z innego powodu, rozłożenie na raty spłaty należności pieniężnej;
● określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z orzeczenia, decyzji lub postanowień właściwych organów, albo – w zakresie administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego – bezpośrednio z przepisu prawa;
● błąd co do osoby zobowiązanego;
● niewykonalność obowiązku o charakterze niepieniężnym;
● niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego;
● brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia;
● zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego;
● prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny;
● niespełnienie wymogów dotyczących treści tytułu wykonawczego.
Podstawa prawna
Ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.).
Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).