Jednostka samorządu terytorialnego w postępowaniu egzekucyjnym może pełnić rolę organu egzekucyjnego. Dozwolone jest to jednak tylko w przypadkach, gdy jednocześnie pobiera i ustala przysługujące jej należności. W pozostałych sytuacjach uprawniona jest do żądania wykonania obowiązku jako wierzyciel.
W myśl art. 5 par. 1 pkt 1 ustawy uprawniony do żądania wykonania w drodze egzekucji administracyjnej obowiązków jest w odniesieniu do obowiązków wynikających z decyzji lub postanowień organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego – właściwy do orzekania organ I instancji. Przepis ten formułuje zasadę, jakie podmioty będą wierzycielami w egzekucji administracyjnej.

Powstanie obowiązku

Egzekwowane obowiązki określane są najczęściej w indywidualnych aktach administracyjnych (decyzje lub postanowienia). Zdarza się jednak, że przepisy prawa dla określania aktu używają określeń innych niż decyzja czy postanowienie (np. mówią o uchwałach, wezwaniach, orzeczeniach). Dla przykładu można podać art. 211 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 ze zm.), który używa sformułowania wezwania wójta lub burmistrza do wykonania świadczeń, którym nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. Należy przyjąć, że akty zawierające rozstrzygnięcia indywidualne, wydawane na podstawie prawa powszechnie obwiązującego, podlegają egzekucji administracyjnej, mimo że nie noszą nazwy decyzji czy postanowień.
Egzekucję administracyjną stosuje się również, ale raczej wyjątkowo, gdy obowiązki wynikają bezpośrednio z przepisów prawa, bez potrzeby konkretyzacji tych przepisów w drodze aktu indywidualnego. Przykładem może być obowiązek (o charakterze niepieniężnym) wynikający z art. 31b ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1594 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem wójt (burmistrz) może zarządzić ewakuację z obszarów bezpośrednio zagrożonych w przypadku klęski żywiołowej. Obowiązek wynika wówczas bezpośrednio z przepisów prawa miejscowego.

Pozycja prawna wierzyciela

Wierzyciel znajduje się na przeciwstawnej do zobowiązanego pozycji, co pozornie przypomina układ stosunków cywilnoprawnych. Działania wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji mają na celu realizację interesu ogólnego, a nie jednostkowego interesu wierzyciela. Dla sądowego postępowania egzekucyjnego charakterystyczna jest zasada dyspozycyjności, która polega na tym, że wierzyciel rozporządza procesem.
W egzekucyjnym postępowaniu administracyjnym natomiast wierzyciel ma obowiązek podjęcia czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych. Wynika to bowiem z art. 6 ustawy. Chociaż przysługują mu prawa strony pełni on przede wszystkim rolę organu administracji publicznej. Może on odstąpić od wystawienia tytułu wykonawczego i wniosku o wszczęcie egzekucji jedynie wówczas, gdy uzasadnia to wzgląd na interes ogólny lub ważny interes strony.
Z zobowiązanym co do zasady łączy wierzyciela stosunek administracyjnoprawny. Potwierdza to też możliwość wydawania przez niego postanowień (art. 17 par. 1 ustawy). Akt ten dotyczy rozstrzygania i zajmowania stanowiska w sprawach dotyczących postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel wydaje np. postanowienie w sprawie wyrażenia zgody na zwolnienie składników majątkowych spod egzekucji (art. 13 ustawy) oraz postanowienie w sprawie zgłoszonych zarzutów (art. 34 par. 1 i 2 ustawy).
Wierzyciel może się znaleźć w podwójnej roli: kiedy występuje jako podmiot inny niż organ egzekucyjny oraz w sytuacji, kiedy pełni jednocześnie funkcję organu egzekucyjnego.
W pierwszym przypadku, tj. kiedy występuje w postępowaniu obok organu egzekucyjnego, w postępowaniu będzie posiadał takie uprawnienia i obowiązki, jakie przysługują organowi oraz stronie. Wówczas będzie wysyłał zobowiązanemu upomnienie (art. 15 ustawy), wystawiał tytuł egzekucyjny (art. 26 ustawy) itp. Ponadto będzie korzystał z takich uprawnień, jak składanie zażaleń na niektóre postanowienia (art. 34 ustawy), żądanie zawieszenia postępowania (art. 56 ustawy) itp.
W sytuacji, kiedy wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym, pewne jego uprawnienia stają się bezprzedmiotowe (np. nie będzie składał środków odwoławczych od swych rozstrzygnięć), inne zaś przejdą na organ egzekucyjny (np. organ egzekucyjny będzie wystawiał tytuł wykonawczy). Określone obowiązki wierzyciela niebędącego organem egzekucyjnym normują przepisy rozporządzenia ministra finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 137, poz. 1541 ze zm.).



Czynności wszczęcia egzekucji

Wierzyciel jest obowiązany do systematycznej kontroli terminowości zapłaty zobowiązań pieniężnych (par. 13 rozporządzenia). Jeżeli należność nie zostanie zapłacona w terminie określonym w decyzji lub wynikającym z przepisu prawa, wierzyciel, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 15 ustawy, wysyła do zobowiązanego upomnienie, z zagrożeniem wszczęcia egzekucji po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia upomnienia.
Brak przesłania upomnienia stanowi istotne uchybienie i daje podstawę do złożenia zarzutów, a w konsekwencji prowadzi do umorzenia postępowania egzekucyjnego.

Wystawienie tytułu

Po bezskutecznym upływie terminu określonego w upomnieniu wierzyciel wystawia tytuł wykonawczy. Tytuł wykonawczy sporządza się według wzorów ustalonych w rozporządzeniu. W sytuacji, gdy nie spełnia on wymogów formalnych, organ egzekucyjny nie przystępuje do egzekucji i zwraca tytuł wierzycielowi. Na postanowienie organu egzekucyjnego w tym zakresie wierzycielowi przysługuje zażalenie.
Wierzyciel, kierując do organu egzekucyjnego tytuł wykonawczy, ma obowiązek przekazać temu organowi posiadane informacje o majątku i źródłach dochodu zobowiązanego. Wierzyciel przed zastosowaniem środków egzekucyjnych we własnym zakresie bądź wysłaniem tytułu wykonawczego do właściwego organu egzekucyjnego ma obowiązek sprawdzić, czy należność nie wpłynęła na jego rachunek bankowy lub za pośrednictwem poczty albo nie została wpłacona bezpośrednio gotówką do kasy. Obowiązek ten ma szczególną wagę, zgodnie bowiem z art. 168b ustawy, zobowiązany może dochodzić odszkodowania od organu egzekucyjnego lub wierzyciela, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, za szkody wyrządzone wskutek niezgodnego z przepisami prawa wszczęcia lub prowadzenia egzekucji administracyjnej lub postępowania zabezpieczającego.
Ponadto wierzyciel ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić organ egzekucyjny o każdej zmianie:
● wysokości należności objętej tytułem wykonawczym wynikającej z jej wygaśnięcia w całości lub w części (podaje datę powstania zmiany i jej przyczynę),
● w stanie należności objętej tytułem wykonawczym wynikającej z jej odroczenia lub rozłożenia na raty.
Jeżeli w trakcie postępowania egzekucyjnego zostanie wydane orzeczenie określające lub ustalające inną wysokość należności pieniężnej niż objęta tytułem wykonawczym, wierzyciel niezwłocznie aktualizuje tytuł wykonawczy w ten sposób, że wypełnia pierwszą stronę druku tytułu wykonawczego, a drugą stronę opatruje pieczęcią urzędową oraz podpisem i pieczątką upoważnionej osoby. Dwa egzemplarze tych stron, oznaczone wyrazem aktualizacja, wierzyciel przesyła organowi prowadzącemu egzekucję (w aktualizowanym tytule wykonawczym wykazuje się kwotę zaległej należności pieniężnej według stanu na dzień jego aktualizacji).
Kolejną czynnością wierzyciela, która zmierza do zastosowania egzekucji administracyjnej, jest złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji. Przepisy ustawy nie regulują formy ani treści tego dokumentu. W tym zakresie należy zatem odpowiednio stosować art. 63 k.p.a. Złożenie tego wniosku powoduje wszczęcie postępowania egzekucyjnego.



Definicja
Wierzyciel – podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym
Treść tytułu wykonawczego
Tytuł wykonawczy musi w związku z tym zawierać:
● oznaczenie wierzyciela,
● wskazanie imienia i nazwiska lub firmy zobowiązanego i jego adresu, a także określenie zatrudniającego go pracodawcy i jego adresu, jeżeli wierzyciel posiada taką informację,
● treść podlegającego egzekucji obowiązku, podstawę prawną tego obowiązku oraz stwierdzenie, że obowiązek jest wymagalny, a w przypadku egzekucji należności pieniężnej – także określenie jej wysokości, terminu, od którego nalicza się odsetki z tytułu niezapłacenia należności w terminie, oraz rodzaju i stawki tych odsetek,
● wskazanie zabezpieczenia należności pieniężnej hipoteką przymusową albo przez ustanowienie zastawu skarbowego lub rejestrowego lub zastawu nieujawnionego w żadnym rejestrze, ze wskazaniem terminów powstania tych zabezpieczeń,
● wskazanie podstawy prawnej pierwszeństwa zaspokojenia należności pieniężnej, jeżeli należność korzysta z tego prawa i prawo to nie wynika z zabezpieczenia należności pieniężnej,
● wskazanie podstawy prawnej prowadzenia egzekucji administracyjnej,
● datę wystawienia tytułu, podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego oraz odcisk pieczęci urzędowej wierzyciela,
● pouczenie zobowiązanego o skutkach niezawiadomienia organu egzekucyjnego o zmianie miejsca pobytu,
● pouczenie zobowiązanego o przysługującym mu w terminie siedmiu dni prawie zgłoszenia do organu egzekucyjnego zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego,
● klauzulę organu egzekucyjnego o skierowaniu tytułu do egzekucji administracyjnej,
● wskazanie środków egzekucyjnych stosowanych w egzekucji należności pieniężnych.
Jeżeli tytuł wykonawczy dotyczy należności spółki nieposiadającej osobowości prawnej, w tytule wykonawczym podaje się również imiona i nazwiska oraz adresy wspólników.
Podstawa prawna
Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).