Od 28 czerwca 2009 r. dziadkowie i pasierbowie zostali dopuszczeni do spadku z ustawy. Dziedziczą oni wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił bliższych krewnych oraz nie sporządził testamentu.
Nowelizacja kodeksu cywilnego rozszerzyła krąg spadkobierców ustawowych. Do spadku zostali dopuszczeni dziadkowie oraz pasierbowie, którzy będą dziedziczyli z ustawy, wówczas gdy zmarły nie pozostawił bliższych krewnych i nie sporządził testamentu. W kręgu uprawnionych do dziedziczenia wyprzedzili oni gminę i Skarb Państwa.

Spadek dla dziadków

Dziadkowie z ustawy dziedziczą po wnuku tylko wyjątkowo, gdy nie pozostawił on bliższych krewnych: dzieci, wnuków, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa oraz małżonka, którzy chcieliby i mogli po nim dziedziczyć. Najczęściej taka sytuacja będzie miała miejsce wówczas, gdy spadkodawcą jest osierocone dziecko. Na przykład wtedy, gdy w wypadku zginą rodzice i jedyne ich dziecko ulegnie poważnym obrażeniom, z powodu których wkrótce umrze, a rodzice i dziecko nie sporządzili testamentu. Przed nowelizacją kodeksu cywilnego w takich przypadkach do spadku w ramach dziedziczenia ustawowego była powoływana gmina (albo Skarb Państwa), mimo że żyli jeszcze dziadkowie, będący bliskimi krewnymi zmarłych. Dopuszczalna była też sytuacja odwrotna, tzn. wnukowie z mocy ustawy nabywali prawa do spadku po dziadkach, gdy ich rodzice (będący dziećmi tych dziadków) nie dożyli otwarcia spadku.

Podział masy spadkowej

Znowelizowane przepisy dopuściły do dziedziczenia dziadków, czyli rodziców zarówno matki, jak i ojca dziecka. Dziedziczą oni w częściach równych, czyli na każdego z nich przypada 1/4 spadku. Gdyby któryś z dziadków (babć) nie dożyło otwarcia spadku, to wówczas jego udział w częściach równych dziedziczą jego dzieci, które faktycznie są stryjami, wujami i ciotkami zmarłego dziecka. Natomiast w razie, gdy któreś z nich nie dożyło otwarcia spadku, udział przypada w częściach równych jego zstępnym. Jeżeli zmarły dziadek nie pozostawił wnuków, wówczas jego udział spadkowy zostanie podzielony między pozostałych dziadków w częściach równych.
Znowelizowane przepisy nie regulują jednak sposobu podziału masy spadkowej pomiędzy dziadków, wówczas gdy ojcostwo biologicznego dziadka nie zostało potwierdzone i formalnie według prawa rodzic wnuka miał tylko matkę posiadającą status samotnej matki. Gdy formalny brak biologicznego ojca występował przy dziedziczeniu po dziecku przez samotną matkę w zbiegu z wdową lub wdowcem po spadkodawcy, wówczas nabywa ona połowę masy spadkowej, czyli faktycznie swoją część i nieustalonego biologicznego ojca. W tej sytuacji prawo do tzw. podwójnego udziału w spadku ustalają znowelizowane przepisy.

Uprawnienia pasierbów

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił nawet dziadków ani innych bliskich krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, którzy chcą i mogą po nim dziedziczyć, oraz nie sporządził testamentu, wówczas dziedziczą pasierbowie, pod warunkiem że ich biologiczni rodzice nie żyją. Pasierbowie są powinowatymi macochy i ojczyma i mimo ustania małżeństwa powinowactwo między nimi a krewnymi drugiego małżonka trwa nadal.
W praktyce tak znowelizowany przepis może przysporzyć sporo problemów przy dziedziczeniu, wówczas gdy małżonkowie rozwiedli się, a po wielu latach do spadku po jednym z nich zgłoszą się dzieci drugiego. W razie dopuszczenia pasierbów do spadku po zmarłym dziedziczą z ustawy wszystkie dzieci jego kolejnych małżonków pochodzące ze wszystkich jego poprzednich małżeństw, a nie tylko ze związku ze spadkodawcą.
Podstawa prawna
● Ustawa z 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 79, poz. 662).