Skarżący do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą ubiegać się o zwrot wydatków związanych z procesem. Wniosek należy złożyć przed poinformowaniem o sprawie rządu polskiego.
Najczęstszym powodem, przez który obywatele rezygnują ze skarżenia polskiego rządu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu (ETPCz) są przerastające ich możliwości finansowe koszty związane z udziałem w procesie i wynajęciem renomowanego prawnika. Często nawet adowkaci z wieloletnim stażem zawodowym nie wiedzą, że osoby, których nie stać na pokrycie takich wydatków, mogą się zwrócić do Trybunału o zwrot kosztów postępowania.

Zaliczka albo ryczałt

Trybunał zwraca koszty postępowania, kierując się wysokością faktur przedstawionych przez skarżącego i stawkami wynajętych przez niego prawników. Może przyznać już na wstępie ryczałt w wysokości 850 euro (z którego można pokryć np. koszty przejazdu lub opinii przygotowanych przez biegłych). Osoby, których nie stać na pokrycie wstępnych kosztów wynajęcia adwokata, mogą się też ubiegać o zaliczkę na ten cel.
Jednym z najdroższych procesów obywateli naszego kraju przed Trybunałem była sprawa Alicji Tysiąc. Zaskarżyła ona uniemożliwienie jej skorzystania z prawa do przeprowadzenia badań prenatalnych. Trybunał zwrócił jej 14 tys. euro za 201 godzin pracy czterech prawników. Jak wskazuje Dominika Bychawska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Trybunał może zwrócić też koszty poniesione w czasie procesów toczących się w Polsce, jeśli miały na celu zapobieżenie złamaniu prawa. Dotyczy to sprawy obywatela Norwegii przeciwko Polsce, który walczył o odzyskanie dzieci znajdujących się w naszym kraju. Otrzymał on zwrot wydatków w wysokości 12 tys. euro.



Trzeba udowodnić koszty

Wniosek o zwrot kosztów procesu przed ETPCz należy składać do kanclerza składu orzekającego. Może on być sporządzony w języku polskim, jednak przygotowanie go w języku angielskim lub francuskim znacznie przyspiesza procedurę.
– We wniosku należy przedstawić swoje dochody i stan majątkowy oraz wykazać, że wydatki związane z postępowaniem nas przerastają – mówi Dominika Bychawska.
Jak wskazuje dalej, sumy, o zwrot których ubiegają się skarżący, nie powinny przekraczać poniesionych kosztów i muszą być dokładnie udokumentowane (np. faktury z kancelarii, rachunki za nocleg, bilety lotnicze). We wniosku trzeba wskazać liczbę przepracowanych godzin adwokata czy radcy prawnego, który prowadził sprawę, oraz jego stawkę godzinową. Tutaj trzeba wziąć pod uwagę, że stawka pełnomocnika występującego w Strasburgu wynosi średnio od 50 do 110 euro za godzinę pracy.
– Wniosek o pokrycie kosztów procesu należy złożyć do chwili komunikacji sprawy rządowi. Jest to termin zawity, tak więc jego przeoczenie zawsze powoduje odrzucenie wniosku – zwraca uwagę Magda Mierzewska z kancelarii ETPCz. Zakomunikowanie następuje po złożeniu wniosku skarżącego i wstępnym rozpoznaniu sprawy.

Tylko wyjątkowe sprawy

Przyznanie pomocy prawnej zależy od decyzji przewodniczącego danej izby Trybunału. Rozpatruje on wniosek sprawdzając, czy pomoc prawna jest potrzebna dla prawidłowego prowadzenia postępowania, a skarżący nie jest w stanie samodzielnie pokryć wydatków. Trybunał wysyła wtedy skarżącemu deklarację do wypełnienia. Należy też pamiętać, że na pomoc prawną nie mogą liczyć osoby składające skargę w sprawach, które często są przedmiotem rozstrzygnięć ETPCz, i co do których wynik jest w pewnym stopniu przesądzony (np. przewlekłość postępowania czy tymczasowego aresztowania).
Może zdarzyć się, że wniosek o pomoc będzie złożony przedwcześnie lub będzie niezgodny z procedurą. Wówczas nie będzie on rozpatrzony – osoba dochodząca swoich praw w Trybunale nie traci jednak szansy na zwrot kosztów, gdyż wniosek można składać ponownie – tłumaczy Dominika Bychawska.
Decyzję o złożeniu wniosku o sfinansowaniu kosztów procesu należy dokładnie przemyśleć. Otrzymane pieniądze trzeba będzie zwrócić, jeśli sędziowie nie przychylą się do zarzutów skarżącego. Trybunał nie będzie domagał się z kolei zwrotu przyznanej pomocy pieniężnej, jeśli przyzna rację przynajmniej co do jednego ze zgłoszonych zarzutów.
580 tys. euro wydał w 2008 r. polski rząd na rzecz skarżących go obywateli
Podstawa prawna
● Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284 z późn. zm.).