SENTENCJA
Zrzeczenie się prawa użytkowania wieczystego powoduje jego wygaśnięcie.
Uchwała Sądu Najwyższego z 23 sierpnia 2006 r.
sygn. akt III CZP 60/06, OSNC 2007/6/81
STAN FAKTYCZNY
Sąd Apelacyjny przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne dotyczące skutków zrzeczenia się przez użytkownika wieczystego przysługującego mu prawa. W swoim pytaniu prawnym Sąd Apelacyjny wskazał, że problem dopuszczalności zrzeczenia się użytkowania wieczystego istniał od chwili wprowadzenia tej instytucji do polskiego systemu prawnego. Jego zdaniem nie budzi wątpliwości dopuszczalność zrzeczenia się użytkowania wieczystego, ale powstaje wątpliwość, jakie skutki pociąga za sobą dokonane zrzeczenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego stanowisko w tej sprawie nie jest jasne i powinno zostać jednoznacznie rozstrzygnięte.
UZASADNIENIE
Zdaniem Sądu Najwyższego odpowiedź na zadanie pytanie prawne powinna być jednoznaczna - zrzeczenie się przez osobę fizyczną prawa użytkowania wieczystego powoduje wygaśnięcie tego prawa (potwierdzone to zostało także w uchwale Sądu Najwyższego z 19 maja 2006 r., III CZP 26/06).
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że polski system prawny przewiduje możliwość zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego. Zgodnie z art. 246 kodeksu cywilnego, uprawniony może zrzec się ograniczonego prawa rzeczowego, składając oświadczenie właścicielowi rzeczy obciążonej i prawo to wygasa. Jeżeli jednak było ono ujawnione w księdze wieczystej, do wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej. Jednocześnie zdaniem Sądu Najwyższego to właśnie te przepisy powinny mieć zastosowanie w odniesieniu do zrzeczenia się prawa użytkowania wieczystego.
Z art. 246 kodeksu cywilnego wynika, że oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno zostać skierowane do gminy lub do Skarbu Państwa, w zależności od tego, na jakim gruncie zostało ustanowione użytkowanie wieczyste. Ze względu na to, że użytkowanie wieczyste gruntu musi być ujawnione w księdze wieczystej, a wpis ma charakter konstytutywny, do wygaśnięcia tego prawa niezbędne jest jego wykreślenie z księgi wieczystej, co wynika z art. 246 par. 2 kodeksu cywilnego. Zdaniem Sądu Najwyższego takie rozwiązanie jest istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu, a także zapewnia jasność sytuacji prawnej właściciela.
Sąd Najwyższy wskazał także, że takiemu rozstrzygnięciu nie sprzeciwia się fakt, że zwykle zrzeczeniu się prawa użytkowania wieczystego towarzyszy utrata własności budynków i innych budowli wzniesionych na użytkowanym gruncie, bowiem prawo własności budynków stanowi prawo związane z użytkowaniem wieczystym i jako takie dzieli los prawny prawa głównego. Zdaniem Sądu podobnie należy odnieść się do skutku w postaci wygaśnięcia obciążeń użytkowania wieczystego. Zgodnie z art. 241 kodeksu cywilnego, wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia, a ochrona interesów osób trzecich, na których rzecz obciążenia te zostały ustanowione, może być realizowana w drodze zastosowania innych przepisów.
Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że oświadczenie użytkownika wieczystego o zrzeczeniu się przysługującego mu prawa musi zostać złożone w formie aktu notarialnego. Skoro bowiem taka forma szczególna musi być zachowana do ustanowienia i przeniesienia użytkowania wieczystego, to również jego zrzeczenie się musi zostać dokonane z zachowaniem formy szczególnej.
OPINIA
TOMASZ KUREK
adwokat i radca prawny, partner kierujący departamentem nieruchomości i budownictwa
Orzeczenie to zostało wydane w związku z treścią art. 179 kodeksu cywilnego, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucja RP i jako taki nie obowiązuje od 15 lipca 2006 r. Przepis ten przewidywał, że właściciel nieruchomości może wyzbyć się własności, jeżeli zrzeknie się jej składając takiej treści oświadczenie w formie aktu notarialnego. Skutkiem takiego zrzeczenia było nabycie własności nieruchomości przez gminę, na obszarze której nieruchomość jest położona.
Przedmiotem analizy Sądu Najwyższego było zagadnienie, jakie skutki wiążą się ze zrzeczeniem się prawa użytkowania wieczystego gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa i czy skutkiem takim jest powstanie na rzecz gminy prawa użytkowania na takim gruncie państwowym. Zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że prawo użytkowania wieczystego mimo cech bliskich własności nieruchomości nie jest jednak prawem własności i wykazuje istotne podobieństwo z prawami rzeczowymi ograniczonymi. Jest ono bowiem prawem na rzeczy cudzej. Wobec tego do zrzeczenia się prawa użytkowania wieczystego należy stosować regułę art. 246 kodeksu cywilnego, według której, jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa.
Arkadiusz Jaraszek, Adam Makosz