Prawa Polaków przebywających za granicą chronią konsul generalny i honorowy. Udzielają im pomocy w razie wypadku, choroby, utraty dokumentów i aresztowania.
Oprócz pracowników polskiej ambasady i konsula generalnego Polacy przebywający za granicą mogą też liczyć na pomoc konsula honorowego. Zapewnia im pomoc bez względu na to, czy są turystami, studiują, pracują legalnie lub na czarno, albo postanowili się tam osiedlić. Wykonuje więc te same funkcje co konsul zawodowy. Natomiast w tych krajach, gdzie Polska nie jest reprezentowana przez misję dyplomatyczną lub przez konsula zawodowego, konsul honorowy jest traktowany jako oficjalny przedstawiciel państwa. Z kolei tam, gdzie Polska ma swoich przedstawicieli, konsul honorowy współdziała z nimi.
Honorowy działa społecznie
Najczęściej konsulami honorowymi są obywatele państwa przyjmującego, które mają korzenie w Polsce. Na przykład mogą to być osoby, które wyemigrowały z Polski, albo mają z nią związki rodzinne. Powinny być dobrze sytuowane, bo za swoją pracę nie pobierają wynagrodzenia, a często nawet na własny koszt muszą wynająć i utrzymać lokal na urząd konsularny i opłacić personel administracyjny. Taka osoba ponosi też opłaty telefoniczne, internetowe, pocztowe i podatkowe. Konsul honorowy powinien mieć dobrą opinię w kraju, w którym pełni funkcję. Wykonuje ją niezależnie od swojej działalności zawodowej.
Zawodowy pomaga
Jednak na większą opiekę niż konsula honorowego obywatel polski może liczyć ze strony konsula zawodowego. Na przykład Polak aresztowany lub w inny sposób pozbawiony wolności za granicą powinien od razu domagać się, aby umożliwiono mu kontakt z konsulem albo aby przynajmniej zawiadomiono go o jego zatrzymaniu. Konsul czuwa nad tym, aby zatrzymany miał ochronę prawną i był traktowany zgodnie z prawem państwa, w którym został pozbawiony wolności oraz zgodnie z prawem i zwyczajami międzynarodowymi. Może też domagać się, aby udzielono informacji o przyczynach zatrzymania i stawianych zarzutach, odwiedzić ich, porozumiewać się z nimi, a nawet z ich rodziną i bliskimi.
Obywatelowi polskiemu przebywającemu czasowo w innym kraju konsul zawodowy może też udzielić pomocy finansowej na pokrycie kosztów powrotu do Polski. Otrzymaną kwotę trzeba jednak zwrócić. Konsul może też pośredniczyć w przekazaniu pieniędzy na pokrycie kosztów powrotu do Polski. Pomoc udzielana jest na pisemny wniosek sporządzony na formularzu, który można otrzymać w konsulacie.
Konsul generalny sporządza też i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów, poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach, datę okazania dokumentów, pozostawanie osoby przy życiu lub w określonym miejscu oraz stawiennictwo albo niestawiennictwo osoby.
Konsul przyjmie od obywateli polskich przebywających za granicą, którzy chcą się pobrać, oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński i oświadczenie o tym, jakie nazwisko będą nosili małżonkowie oraz ich dzieci.
Za mało konsulów
Rzecznik praw obywatelskich zwrócił uwagę ministra sprawiedliwości na to, że ostatnio zmniejszyła się liczba konsulów honorowych, którzy udzielają pomocy obywatelom polskim przebywającym za granicą. Na przykład w Wielkiej Brytanii, która pozostaje głównym celem emigracji zarobkowej Polaków, są tylko dwa generalne konsulaty: w Londynie i Edynburgu, oraz dwa konsulaty honorowe. Natomiast trzy konsulaty honorowe pozostają od pewnego czasu nieobsadzone. Zdaniem RPO taka sytuacja wpływa niekorzystnie na poziom ochrony praw obywateli polskich, którzy przebywają w Wielkiej Brytanii.
Rzecznik uważa, że do zwiększenia opieki państwa polskiego nad obywatelami polskimi przebywającymi na terenie Wielkiej Brytanii doprowadziłoby utworzenie sieci konsulatów honorowych. Około 20 placówek mogłoby zostać równomiernie rozmieszczonych w Anglii, Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. Na podobnych zasadach należałoby też, zdaniem RPO, zwiększyć liczbę konsulatów honorowych w innych krajach, w których znajdują się znaczne skupiska Polaków.
Ważne!
Podczas toczącego się postępowania przed sądem lub innym organem konsul udziela Polakowi informacji o stanie sprawy i o przepisach dotyczących postępowania