Subskrybuj nas na Youtube
Zdaniem trybunału takie zaświadczenie nie wiąże w sprawach dotyczących prawa pracy lub prawa podatkowego. Polskie sądy zajmowały dotychczas inne stanowisko.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 maja 2020 r., sygn. C-17/19, stwierdził, że zaświadczenia A1 wydane przez właściwą instytucję ubezpieczeniową państwa członkowskiego wiążą sądy państwa członkowskiego wyłącznie w odniesieniu do kwestii związanych z zabezpieczeniem społecznym. Wyrok dotyczy także skutków zaświadczeń E101 wydawanych na podstawie wcześniejszego rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71.
Wyjątek od zasady
Swobodne przemieszczanie się osób w związku z wykonywaniem pracy w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej wiąże się z koniecznością określenia właściwego systemu zabezpieczenia społecznego. Zasady dotyczące ustalenia, któremu systemowi będą podlegali pracownicy mobilni, są unormowane bezpośrednio w prawie unijnym – w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej: rozporządzenie 883/2004) oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącym wykonywania rozporządzenia (dalej: rozporządzenie 987/2009).
Określanie ustawodawstwa właściwego jest oparte na generalnej zasadzie miejsca wykonywania pracy (tzw. pay where you work). Zgodnie z tą zasadą pracownik powinien podlegać systemowi zabezpieczenia społecznego kraju, w którym wykonuje pracę. Rozporządzenie przewiduje jednak wyjątek od tej zasady, pozwalający na kontynuowanie zabezpieczenia społecznego w kraju macierzystym, a więc tym, w którym na stałe mieszka pracownik okresowo wykonujący pracę na terytorium innego państwa członkowskiego. Zasada ta doznaje również wyjątku w przypadku pracowników, którzy stale wykonują pracę na terytorium co najmniej dwóch państw członkowskich. Dokumentem potwierdzającym podleganie systemowi zabezpieczenia społecznego danego państwa członkowskiego (zwykle właśnie kraju macierzystego) jest zaświadczenie A1.
Delegowanie to sprawa odrębna
Zdaniem TSUE, wyrażonym we wspomnianym wyroku z 14 maja 2020 r., zaświadczenie to wywiera skutki tylko w odniesieniu do kwestii związanych z zabezpieczeniem społecznym. Można tym samym wywnioskować, że w zakresie wszystkich pozostałych kwestii związanych z przemieszczaniem się pracowników, a więc np. tych dotyczących prawa pracy (takich jak warunki zatrudnienia, warunki pracy), prawa podatkowego (opodatkowanie w kraju wykonywania pracy, powstanie zakładu podatkowego itd.) lub imigracji (zezwolenia na pracę, zezwolenia na pobyt itd.) zaświadczenie A1 nie ma mocy wiążącej. Praktycznym przykładem mogłaby być tutaj sytuacja, w której uzyskanie zaświadczenia A1 na podstawie art. 12 rozporządzenia 883/2004 mającego zastosowanie jedynie do osób oddelegowanych miałoby oznaczać, że wyjazd pracownika stanowi jednocześnie oddelegowanie na gruncie przepisów prawa pracy ze wszystkimi tego konsekwencjami. A to wiązałoby się np. z brakiem obowiązku wypłacania diet, które przysługują jedynie pracownikom przebywającym w podróży służbowej. TSUE jednak zabrania takiego wnioskowania – A1 dotyczy tylko kwestii związanych z zabezpieczeniem społecznych i nie powinno rzutować na pozostałe obszary prawno-pracownicze.
Zmiana praktyki
Warto zaznaczyć, że polskie sądy (np. Sąd Najwyższy w wyroku z 13 stycznia 2015 r., sygn. akt II UK 205/13, lub Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 12 października 2016 r., sygn. akt III AUa 656/16) mają inne zdanie na ten temat. SN stwierdził, że skoro ZUS wydał w stosunku do zainteresowanych zaświadczenia dotyczące ustawodawstwa właściwego (poświadczył formularze E-101) w spornych okresach, to w niniejszym postępowaniu sąd związany jest tą decyzją i nie może kontrolować jej prawidłowości. Niezależnie więc od tego, czy zainteresowani mieli status pracownika delegowanego, czy taka kwalifikacja była błędna, bez uchylenia, zmiany czy unieważnienia decyzji o podleganiu polskiemu ustawodawstwu w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, jest ona dla sądu wiążąca. Jak wskazał SN, w konsekwencji nie jest możliwe ustalanie, czy zainteresowani wykonywali pracę za granicą w ramach podróży służbowej. Nie powinno bowiem budzić wątpliwości, że potwierdzenie okoliczności wykonywania pracy za granicą na podstawie czasowego oddelegowania wyklucza możliwość zakwalifikowania tej sytuacji jako podróży służbowej. Jak wynika z cytowanego fragmentu uzasadnienia wyroku, zdaniem SN zaświadczenie A1 posiada moc wiążącą również w zakresie tego, czy dany pracownik wykonuje pracę za granicą w ramach oddelegowania, czy w ramach podróży służbowej. Tym samym zaświadczenie to, wydane przez ZUS, wywiera skutki również w zakresie innych, nieubezpieczeniowych aspektów zatrudnienia. Można więc się spodziewać, że wyrok TSUE wpłynie na zmianę praktyki polskich sądów.
Należy podkreślić, że każde okresowe wykonywanie pracy poza terytorium Polski powinno zostać szczegółowo przeanalizowane pod kątem prawa pracy, podatku dochodowego od osób fizycznych, kwestii imigracyjnych oraz zabezpieczenia społecznego. Samo uzyskanie zaświadczenia A1 w określonym trybie nie pozwoli na określenie skutków wykonywanej pracy w innych niż zabezpieczenie społeczne obszarach prawno-pracowniczych.
!Wykonywanie pracy poza Polską powinno być przeanalizowane pod kątem także np. prawa pracy lub imigracyjnego. Otrzymanie zaświadczenia A1 nie wpłynie na to, jakim przepisom w tym zakresie będzie podlegał pracownik.
Podstawa prawna
•rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.Urz. UE L 166 z 30 kwietnia 2004 r.
•rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.Urz. UE L 284/1 z 30 października 2009 r.
