Dostępność orzeczeń sądowych on-line

Postępująca informatyzacja całego wymiaru sprawiedliwości wymusza również potrzebę publikacji wszystkich orzeczeń Sądu Najwyższego i stopniowej publikacji orzeczeń sądów powszechnych w Internecie co w rezultacie ma zapewnić dostępność treści całego orzecznictwa on-line, ułatwiając tym samym dostęp obywateli do wymiaru sprawiedliwości.

Analizę i ocenę realiów prawnych oraz faktycznych dostępu obywateli do treści rozstrzygnięć sądowych ujęła w swoim raporcie Fundacja FOR, Helsińska Fundacja Praw Człowieka i Akademia Leona Koźmińskiego.

W opinii autorów raportu Marka Niedużaka oraz Michała Jagielskiego tylko publikacja w przestrzeni wirtualnej wszystkich kończących postępowania sądowe rozstrzygnięć, zapewni obywatelom w pełni możliwość realnego dostępu do treści rozstrzygnięć sądowych.

Cel udostępnienia orzeczeń sądowych w sieci

Jak wskazują autorzy raportu transparentność działania wymiaru sprawiedliwości nie jest możliwa bez dostępu do treści wydanych przez sądy orzeczeń. Zauważają ponadto, iż zależy od niego efektywność kontroli nad prawidłowością procesów zachodzących podczas orzekania.

Kolejnym czynnikiem motywującym do podejmowania działania w celu powszechnej informatyzacji orzecznictwa jest także pozytywny wpływ jaki zapewnia, oddziaływując na poprawę stanu świadomości prawnej i pewności obrotu prawnego.

W raporcie czytamy także, iż upublicznianie orzeczeń w prostej linii może prowadzić do ich ujednolicenia, a przez to większej „przewidywalności” orzecznictwa, a co za tym idzie szeroko dostępne i jednolite orzecznictwo mogłoby na swój sposób uzupełniać działalność prawodawczą.

Dostępność orzecznictwa dla obywatela

Zdecydowana większość orzeczeń sądowych nie jest obecnie publikowana. Taki stan rzeczy rodzi problem przystępności wyroków i postanowień dla obywatela, który byłby zainteresowany treścią danego rozstrzygnięcia sądowego.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym uzyskanie dostępu do orzeczeń sądowych jest możliwe w oparciu o przepisy dotyczące dostępu do informacji publicznej, lub poprzez wykorzystanie przepisów regulujących procedowanie i organizacje pracy sądów.

Jak wygląda dostępność orzecznictwa sądów poszczególnych instancji?

Sytuacja w zakresie dostępności orzeczeń sadowych nie przedstawia się w Polsce jednolicie. Jak wynika z raportu najlepiej prezentuje się ona jeżeli chodzi o Trybunał Konstytucyjny oraz sądownictwo administracyjne. Wszystkie aktualne orzeczenia są łatwe do odnalezienia w internecie.

Oceniając sytuację Sądu Najwyższego oraz sądownictwa powszechnego, należy stwierdzić, że przedstawia się ona gorzej, jednak ocenę należy postrzegać przez pryzmat znacznych różnic w ilości i charakterze orzeczeń wydawanych przez Trybunał Konstytucyjny oraz sądy administracyjne w porównaniu do Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych.

Jak wskazują autorzy raportu nie ma dziś jednolitego systemu upubliczniania orzeczeń Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w internecie. W większości wypadków, do publikacji trafia jedynie pewna część zapadłych rozstrzygnięć, głównie tych uznanych za precedensowe.

Jak zauważają autorzy raportu o ile jednak brak systemu udostępniania w internecie orzeczeń zapadających przed sądami powszechnymi można usprawiedliwiać problemami natury organizacyjnej oraz liczbą wydawanych rozstrzygnięć, to nie sposób odnieść tego w odniesieniu do Sądu Najwyższego.

Sugerują ponadto, iż biorąc pod uwagę znaczenie zapadających przed Sądem Najwyższym orzeczeń oraz możliwości techniczne jakimi on dysponuje, całkiem realne byłoby publikowanie wszystkich aktualnych orzeczeń oraz stopniowa publikacja orzeczeń starszych. Tym bardziej, że obecnie na użytek wewnętrzny sędziowie i pracownicy Sądu Najwyższego dysponują już wewnętrzną bazą orzecznictwa „Omnia”. W związku z powyższym w raporcie sugeruje się, iż bazę zewnętrzną, dostępną dla wszystkich, można by tworzyć z wykorzystaniem już istniejącego rozwiązania.

Należy też z całą mocą podkreślić, że duża dostępność orzeczeń Sądu Najwyższego w komercyjnych bazach danych prawniczych nie rozwiązuje omawianego problemu, ponieważ stanowcza większość obywateli nie posiada dostępu do tych, odpłatnych serwisów.

Rekomendacje na przyszłość

Rekomendowane jest wyznaczenie w sądach osób odpowiedzialnych za udzielanie informacji w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej. Jak wskazują autorzy raportu warunkiem udostępniania orzeczeń obywatelom jest ich uprzednia anonimizacja dlatego wskazane jest odpowiednie przeszkolenie personelu sekretarskiego w tym zakresie.

W sądach powszechnych, szczególnie na poziomie sądowych rejonowych i okręgowych, biorąc pod uwagę istniejące uwarunkowania, w rozsądnej perspektywie czasowej nie należy spodziewać się rewolucji w zakresie pełnego publicznego dostępu do orzecznictwa. Natomiast pierwszym krokiem w pożądanym kierunku jest stworzenie powszechnej praktyki elektronicznego obiegu dokumentów sadowych i elektronicznej kurendy.

W raporcie rekomendowane jest także stopniowe zwiększanie objętości publikowanych przez sądy apelacyjne biuletynów, tak by docelowo ukazywało się w nich całe aktualne orzecznictwo.

W opinii autorów raportu Sąd Najwyższy ma obecnie techniczne możliwości, by publikować w dostępnej dla wszystkich internetowej bazie „Supremus” całe swoje aktualne orzecznictwo, dlatego zapewnienie dostępu do orzecznictwa Sądu Najwyższego w niedalekiej przyszłości nie powinno nastręczać dużych trudności. Na przeszkodzie stoi przede wszystkim potrzeba przeprowadzenia anonimizacji orzeczeń zawartych w jego wewnętrznej bazie danych. Jednakże jak informują autorzy raportu w Sądzie Najwyższym w najbliższym czasie planowane są prace zmierzające do realizacji tego celu.

Choć z pewnością wymaga to czasu oraz znacznych nakładów pracy i środków w dłuższej perspektywie czasowej pożądane jest stworzenie pełnej i bezpłatnej internetowej bazy orzeczeń sądów powszechnych wzorowanej na bazie, którą obecnie poszczycić się może sądownictwo administracyjne - podsumowują autorzy raportu.

Paulina Szewioła

Raport "Publiczna dostępność orzeczeń sądowych"

Zobacz także: