Wydany przez rejenta akt poświadczenia dziedziczenia potwierdza uzyskanie praw do majątku. Jednak załatwienie spraw w kancelarii nie zawsze będzie możliwe, np. gdy jeden ze spadkobierców kwestionuje testament. W takich przypadkach nabycie spadku będzie mógł stwierdzić jedynie sąd.
Całość spraw związanych z nabyciem praw do spadku, tj. złożenie oświadczenia o jego przyjęciu bądź odrzuceniu, otwarcie i ogłoszenie testamentu (w przypadku dziedziczenia testamentowego) oraz poświadczenie dziedziczenia, można załatwić u rejenta. W ten sposób zaoszczędza się sporo czasu, ponieważ cały proces trwa z reguły kilka dni (przygotowanie i dostarczenie dokumentów, uzgodnienie terminu), przy czym sama wizyta w kancelarii zajmuje około godziny.
Efektem finalnym jest akt poświadczenia dziedziczenia, który stanowi dowód, że dana osoba jest spadkobiercą, i co najważniejsze, w odróżnieniu o postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku nie trzeba czekać na jego uprawomocnienie się. Jednak postępowanie spadkowe w kancelarii notarialnej wiąże się z nieco większymi kosztami niż w przypadku postępowania sądowego. Poza tym prawo przewiduje również sytuacje, kiedy rejent nie może wydać dokumentu potwierdzającego uzyskanie prawa do odziedziczonego majątku, np. gdy jeden spadkobierca ustawowy kwestionuje testament albo gdy w skład spadku wchodzi nieruchomości położona za granicą. W takim przypadku spadkobiercom pozostanie jedynie złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Jednak często wiąże się to z kilkumiesięcznym oczekiwaniem na rozprawę.

Zgoda wszystkich

U rejenta można potwierdzić prawo do spadków nabytych zarówno na podstawie dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (tj. ustnego, wojskowego albo podróżnego), pod warunkiem że zostały one otwarte po 1 lipca 1984 roku, (tj. po tej dacie nastąpiła śmierć spadkodawcy). Postępowanie spadkowe w kancelarii notarialnej składa się z dwóch etapów. Zanim rejent przystąpi do sporządzenia aktu poświadczenia, najpierw spisuje protokół dziedziczenia. W tym celu muszą się stawić wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy (ustawowi oraz testamentowi). W spisywanym protokole dziedziczenia notariusz ma obowiązek zamieścić zgodne żądanie złożone przez wszystkie te osoby. Jeśli między spadkobiercami nie będzie zgody, np. osoba uprawniona do dziedziczenia ustawowego kwestionuje testament, potwierdzenie nabycia majątku spadkowego może nastąpić jedynie w sądzie. Aby uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia, trzeba dostarczyć do kancelarii odpowiednie dokumenty, m.in. odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego spadkobierców (urodzenia albo małżeństwa – w odniesieniu do kobiet, które po ślubie zmieniły nazwisko), zaświadczenie o numerze PESEL zmarłego oraz odpis księgi wieczystej, jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość.

Osobny protokół

W protokole dziedziczenia zamieszcza się oświadczenia osób uczestniczących w jego sporządzaniu, składane pod groźbą odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania np. oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów czy też oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się takie postępowanie ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli od dnia otwarcia spadku nie upłynęło sześć miesięcy, w dokumencie tym muszą się znaleźć oświadczenia spadkobierców o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o jego odrzuceniu, chyba że złożono je wcześniej. W takim przypadku notariusz zamieszcza jedynie wzmiankę o dacie, miejscu i treści złożonych oświadczeń. Jeśli dziedziczenie następuje na podstawie testamentu, rejent dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że powyższe już nastąpiło. Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządzany jest osobny protokół.

Potwierdzenie praw

Po sporządzeniu protokołu dziedziczenia, ewentualnie otwarciu i ogłoszeniu testamentu oraz złożeniu oświadczeń o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, jeżeli nie ma wątpliwości co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – co do zapisobiorcy i przedmiotu zapisu, rejent przystępuje do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Zamieszcza w nim m.in. tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku wraz ze wskazaniem w razie dziedziczenia ustawowego, czy spadkobierca był małżonkiem spadkodawcy, czy jego krewnym i w jakim stopniu, a w razie dziedziczenia testamentowego wraz z określeniem formy testamentu. Niezwłocznie po sporządzeniu tego dokumentu notariusz dokonuje jego wpisu do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia, prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną. Zarejestrowany dokument stanowi tak samo jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku – dowód, że dana osoba jest spadkobiercą. Jednak w odróżnieniu od postanowienia nie trzeba czekać na jego uprawomocnienie się.

Kiedy nie można

Prawo o notariacie wprowadza wiele przypadków, kiedy sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia w kancelarii notarialnej nie będzie możliwe. W takiej sytuacji zainteresowanym osobom pozostanie jedynie droga sądowa. Przede wszystkim rejent odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy spadek otwarto przed 1 lipca 1984 r. oraz jeżeli:
● w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
● w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone,
● wskutek braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada jako spadkobiercy ustawowemu gminie albo Skarbowi Państwa,
● spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub nie mając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał w Rzeczypospolitej Polskiej albo w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Podczas sporządzania protokołu dziedziczenia wątpliwości notariusza mogą powstać także w odniesieniu do wysokości udziałów spadkowych, w szczególności po lekturze testamentu. Zasadą jest, że testament powołuje do spadku poszczególne osoby w częściach ułamkowych, ale spadkobierca może przeznaczyć w nim poszczególne przedmioty majątkowe konkretnym osobom. Jeżeli wyczerpują one cały spadek, osoby takie poczytuje się nie za zapisobiorców, lecz za spadkobierców. W takim przypadku rejent odmówi poświadczenia dziedziczenia.

Przed sądem

Jeśli z wymienionych wyżej przyczyn rejent nie może stwierdzić, kto nabył spadek, spadkobiercy muszą złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostanie miejsce zamieszkania spadkodawcy odpowiedni wniosek.
To samo dotyczy przypadku, gdy osoby powołane do dziedziczenia chcą sprawy te po prostu załatwić w sądzie, a nie w kancelarii. Z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku może wystąpić każda osoba, która ma w tym interes prawny, a więc przede wszystkim spadkobiercy albo np. wierzyciel zmarłego czy wierzyciel spadkobiercy, który liczy na ściągnięcie z jego spadku swoje należności. Jeśli postępowania spadkowe wszczynane jest z woli jednego lub kilku spadkobierców, pozostali są jego uczestnikami. Obecność wszystkich spadkobierców na rozprawie nie jest obowiązkowa. Wynikiem końcowym postępowania spadkowego jest wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Co do zasady stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy, chyba że wcześniej wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Takie oświadczenie powinno być złożone przed sądem właściwym do stwierdzenia nabycia spadku (także w trakcie sprawy spadkowej) albo przed notariuszem. Jeśli spadkobierca skorzysta z tej drugiej możliwości, rejent prześle oświadczenie do sądu spadku. Jest to wygodne zwłaszcza dla osób mieszkających w innej miejscowości niż sąd, przed którym toczy się postępowanie. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, a także wysokość udziałów każdego.

Jakie są koszty załatwienia spraw spadkowych

U rejenta

● Oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku – 61,50 zł od jednej osoby (50 zł taksa notarialna oraz 11,50 zł – podatek VAT).

● Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu (w przypadku dziedziczenia testamentowego) – 61,50 zł (50 zł taksa notarialna oraz 11,50 zł – podatek VAT).

● Protokół dziedziczenia – 123 zł (100 zł taksa notarialna oraz 23 zł – podatek VAT).

● Akt poświadczenia dziedziczenia – 61,50 (50 zł taksa notarialna oraz 11,50 zł – podatek VAT).

W sądzie

● Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest stała i wynosi 50 zł.

● Opłata za odebranie przez sąd oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wynosi 50 zł.

PRZYKŁAD

Czy samo oświadczenie o przyjęciu spadku wystarczy

Do spadku po zmarłej kobiecie jako spadkobierca na ma mocy testamentu notarialnego został powołany jej mąż. Mężczyzna chciał złożyć w kancelarii notarialnej jedynie oświadczenie, że przyjmuje spadek. Co do zasady spadkobierca ma prawo przyjąć lub odrzucić spadek, składając w ciągu sześciu miesięcy odpowiednie oświadczenie przed sądem albo przed notariuszem. Po upływie tego okresu jego złożenie nie jest wymagane, przyjmuje się bowiem, że spadek został przyjęty wprost. Jednak samo oświadczenie nie wystarczy, konieczne jest jeszcze stwierdzenie nabycia spadku. Może to nastąpić albo w sądzie, gdzie wydawane jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, albo w kancelarii notarialnej, poprzez sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma takie same skutki jak prawomocne postanowienie sądu. Spadkobierca ma zatem możliwość wyboru, w jaki sposób chce uzyskać potwierdzenie swoich praw. Jednakże u rejenta można poświadczyć dziedziczenie tylko na podstawie ustawy albo na podstawie testamentów zwykłych, tzn. własnoręcznego, notarialnego oraz alograficznego.

Podstawa prawna
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.). Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.). Ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U z 2008 r. nr 189, poz. 1158). Ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 90, poz. 594). Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (t.j. Dz.U z 2013 r. poz. 237).