Spadkodawca może ustnie oświadczyć ostatnią wolę wobec trzech świadków tylko wówczas, gdy obawia się, że wkrótce umrze, albo sporządzenie testamentu w innej formie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Testamentu w formie ustnej przy jednoczesnej obecności trzech świadków nie może sporządzić każdy spadkodawca. Takie uprawnienie ma tylko osoba, która obawia się rychłej śmierci albo okoliczności szczególne uniemożliwiają jej lub utrudniają sporządzenie testamentu w zwykłej formie. Obawa rychłej śmierci spadkodawcy musi istnieć w chwili sporządzania testamentu, na przykład znajduje się on na skutek wypadku lub nagłej choroby w takim stanie, który może spowodować rychły zgon. Osiągnięcie podeszłego wieku przez spadkodawcę nie daje mu automatycznie prawa do sporządzenia ostatniej woli w takiej formie.
Natomiast okolicznościami szczególnymi uniemożliwiającymi lub utrudniającymi sporządzenie testamentu w zwykłej formie może być na przykład powódź lub wybuch epidemii. Chodzi więc o takie sytuacje, gdy spadkodawca nie może się udać do notariusza lub właściwego urzędnika, który mógłby przyjąć od niego oświadczenie, a sam nie jest w stanie spisać swojej ostatniej woli.
Świadków testamentu nie może być mniej niż trzech. Nie mogą być nimi osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, niewidome, głuche lub nieme, niemogące czytać i pisać, niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, lub skazane prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Świadkiem nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana korzyść, a także jej małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Aby testament był ważny, trzeba dopełnić również formalności związanych ze stwierdzeniem jego treści. Jeden ze świadków powinien spisać oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. Może to zrobić również inna osoba niż świadek. W piśmie należy podać miejsce (np. miejscowość) i datę oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Pismo powinni podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo tylko trzej świadkowie. Można je sporządzić nawet po śmierci spadkodawcy, pod warunkiem że nastąpi to w ciągu roku od złożenia oświadczenia woli przez spadkodawcę.
Treść testamentu ustnego można potwierdzić jeszcze w inny sposób. W ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku świadkowie mogą złożyć przed sądem zgodnie zeznania co do jego treści. Sąd może też poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków wówczas, gdy przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe albo napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
PRZYKŁAD
W jaki sposób niemy spadkodawca może wyrazić oświadczenie
Testament ustny sporządza również osoba, która nie może mówić. Składa ona wówczas oświadczenie wyrażone powszechnie przyjętymi znakami i gestykulacją. Użyte znaki, gestykulacja i zachowanie spadkodawcy muszą być jednak zrozumiałe przez każdego ze świadków w sposób niebudzący wątpliwości. Następnie świadek spisuje jej oświadczenie.
Podstawa prawna
Art. 952 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).