TEZA: Rozstrzyganie w ramach uznania wymaga od organu poczynienia ustaleń dokonanych w całokształcie materiału dowodowego, zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący, a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku wydania decyzji o przekonującej treści, oraz załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.
STAN FAKTYCZNY: Małżonkowie K., wskazując na swą trudną sytuację materialną, zwrócili się do placówki terenowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o umorzenie odsetek od powstałej zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Organ odmówił prośbie, stwierdzając, iż sytuacja wnioskodawców jest stosunkowo dobra i pozwala na spłacenie zobowiązań. W efekcie powstałej różnicy stanowisk małżonkowie zdecydowali się na złożenie skargi do białostockiego WSA.
Z UZASADNIENIA: Sąd wojewódzki przypomniał, iż nie jest władny rozstrzygać o tym, czy zaległość powinna być umorzona, ponieważ takie rozstrzygnięcie należy wyłącznie do organów administracyjnych. Natomiast zaskarżona decyzja w pełnym zakresie podlega badaniu, co do jej zgodności z przepisami proceduralnymi.
Materialnoprawną podstawą umorzenia całości lub części należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, w tym także odsetek za zwłokę, jest art. 41a ust. 1 pkt 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ stanął na stanowisku, że pierwszeństwo przed oceną przesłanek umorzenia należności, o których mowa we wspomnianym przepisie na tle ustalonego stanu faktycznego, ma fakt nieuprawnionego pobierania świadczenia emerytalnego przez skarżącą w czasie, gdy była ona właścicielką gospodarstwa rolnego, fakt nieprzewidziany w hipotezie tego przepisu. Jednocześnie w uzasadnieniu decyzji nie brano pod uwagę tego, co jest ważnym interesem przedstawionym przez skarżących w złożonym wniosku o umorzenie jedynie odsetek za zwłokę, a nie należności głównej. W efekcie organ nie zbadał, czy zapłata odsetek od zaległości w sytuacji, gdy wnioskodawcy zobowiązują się dobrowolnie uregulować całą należność z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników, zagrozi podstawom ich egzystencji i mogłoby spowodować niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, także z uwzględnieniem wydatków, jakie ponoszą miesięcznie na swoje leczenie. Nie dokonano również analizy możliwości płatniczych wnioskodawców utrzymujących się z wypłacanych przez KRUS należności. Powyższe względy w ocenie sądu oznaczają, że dokonana w sprawie ocena sytuacji wnioskodawców wykracza poza swobodę uznania administracyjnego i nosi znamiona dowolności. Rozstrzyganie w ramach uznania wymaga od organu poczynienia ustaleń dokonanych w całokształcie materiału dowodowego, zgromadzonego i zbadanego w sposób wyczerpujący, a więc przy podjęciu wszelkich kroków niezbędnych dla dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, jako warunku wydania decyzji o przekonującej treści, oraz załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.
Dokonana przez organ ocena całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego winna znaleźć swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji, którego zadaniem jest wyjaśnienie podjętego przez organ rozstrzygnięcia. Uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne – wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie, jako jeden z elementów decyzji, winno więc zawierać ocenę zebranego materiału dowodowego, dokonaną przez organ, wykładnię stosowanych w sprawie przepisów prawa oraz ocenę przyjętego stanu faktycznego w świetle wskazanych w nim norm prawa materialnego.
Zgodnie z zasadą przekonywania, obowiązkiem każdego organu administracji jest najstaranniejsze wyjaśnianie podstawy faktycznej i prawnej decyzji, czyli wyjaśnianie stronie zasadności przesłanek rozstrzygnięcia. Motywy te powinny znaleźć swój wyraz właśnie w uzasadnieniu faktycznym i prawnym decyzji, bowiem strony mają prawo znać argumenty i przesłanki podejmowanych decyzji. Bez zachowania tego elementu decyzji strony nie mają możliwości obrony swoich słusznych interesów oraz prowadzenia polemiki z organem – zarówno w odwołaniu, jak i w skardze do sądu. W przypadku decyzji opartych na uznaniu administracyjnym szczególnego znaczenia nabiera wynikający z art. 107 par. 3 k.p.a., obowiązek należytego uzasadnienia rozstrzygnięcia i przedstawienia oceny wszystkich okoliczności przemawiających za, jak i przeciw wystąpieniu przesłanek warunkujących zastosowanie wnioskowanej ulgi. Uzasadnienie skarżonej decyzji nie spełnia tych wymagań, podważając tym samym zaufanie skarżącego do organów – sygn. akt I SA/Bk 612/08.