Subskrybuj nas na Youtube
Zmiana oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest możliwa tylko w naprawdę wyjątkowych sytuacjach. Przepisy dają taką furtkę osobom, które złożyły swoje oświadczenia pod wpływem błędu lub groźby, a także tym, które z tych powodów oświadczenia nie złożyły wcale. Co zmieniła ostatnia nowelizacja przepisów?
Cofnięcie oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku wyjątkowo
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Przepisy określają też szczegółowe wymagania dla dochowania takiego terminu. Jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia, to będzie to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Ważne
Przepisy dopuszczają uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli zostało ono złożone pod wpływem błędu lub groźby. Spadkobierca, który w takich okolicznościach nie złożył żadnego oświadczenia wymaganym terminie, może w ten sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.
O jakie błędy i groźby chodzi?
Nie każdy jednak błąd będzie uzasadniał zastosowanie tego wyjątku W orzecznictwie sądów podkreśla się, iż powinien to być błąd istotny. Tego typu błąd uzasadniają przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Jak uznaje Sąd Najwyższy „nie jest błędem istotnym - w rozumieniu art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 i 2 k.c. - nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09).
Każda tego typu staranność bądź jej brak będzie przez sąd badana indywidualnie.
Przykład
„W razie niepodjęcia przez spadkobiercę żadnych czynności, wskazane jest określenie, jakich działań, w okolicznościach danej sprawy, prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego wymagać, ponieważ doprowadziłyby do uniknięcia błędu. W świetle powyższego zasadne jest stwierdzenie, iż nie każda bierność spadkobiercy przejawiająca się w niepodjęciu starań o uzyskanie wiedzy o stanie spadku pozwala na ocenę, że spadkodawca nie dołożył należytej staranności, a w konsekwencji błąd tego spadkobiercy co do stanu spadku nie jest błędem usprawiedliwionym okolicznościami, a jedynie takie niepodjęcie starań, których w okolicznościach konkretnej sprawy można było i należało wymagać od spadkobiercy. Jak wynika zatem z przedstawionej argumentacji, dla oceny zaistnienia przesłanek z art. 1019 k.c. w każdej sprawie wymagane jest szczegółowe zbadanie konkretnych okoliczności wiążących się zwłaszcza z osobą samego spadkobiercy, a zwłaszcza dotyczących jego wieku, wykształcenia, stanu zdrowia, jak również relacji, w jakich pozostawał on ze spadkodawcą i częstotliwości ich kontaktów. Zasadne jest również odniesienie się do rodzaju i postaci składników majątku spadkowego, a zwłaszcza wchodzących w jego skład długów oraz dostępności do informacji o nich” – podkreślił przykładowo Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 14 grudnia 2020 r. (sygn. III Ca 1415/19).
Przykład
„Aby błąd spadkobiercy był błędem istotnym (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 2 k.c.), należy wykazać, że spadkobierca nie miał wiedzy o długach spadkowych mimo powziętych przez niego odpowiednich, możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku, czy spadkobiercy mieli realną możliwość uzyskania informacji o zadłużeniu spadkodawcy i za pomocą jakich dostępnych dla nich działań” – uznał z kolei Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 15 lutego 2023 r. (sygn. IX Ca 498/22).
Z kolei groźba, która uzasadniałaby „cofnięcie” oświadczenia spadkowego powinna być bezprawna, W praktyce z okoliczności ma wynikać, iż spadkobierca mógł się obawiać, iż jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Zmiana decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Formalności, termin
Jednocześnie z oświadczeniem o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku trzeba złożyć oświadczenie o tym, czy spadek się przyjmuje czy odrzuca. Sąd przeprowadzi rozprawę, na której wyda postanowienie zatwierdzające uchylenie się od złożonego oświadczenia lub oddalające taki wniosek.
Ważne
Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Aktualnie do zachowania wymaganego terminu wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia. To doprecyzowanie pojawiło się po ostatniej zmianie przepisów, która weszła w życie 15 listopada 2023 r. Wcześniej kwestie te różnie były interpretowane przez sądy.
Sąd zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym przedmiocie, jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U, z 2024 r. poz. 1237)
